Wirus SARS-CoV-2 uważany jest za patogen układu oddechowego, ale w wyniku COVID-19 mogą pojawić się liczne powikłania dotyczące wielu organów lub układów narządów. Część chorych doświadcza powikłań ze strony układu nerwowego, które mogą objawiać się np. splątaniem, zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi lub udarem mózgu. Infekcja SARS-CoV-2 nie zawsze kończy się po ustąpieniu ostrych objawów. Często skutkuje dolegliwościami długoterminowymi. Takie symptomy, jak zaburzenia koncentracji, ból głowy, zaburzenia czucia, depresja, a nawet psychoza, mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy po przebyciu tego zakażenia, jako część konstelacji objawów zwanej long COVID.
Neurologiczne objawy COVID-19
Początkowe doniesienia o zespołach neurologicznych towarzyszących COVID-19 u hospitalizowanych pacjentów opisywały dysfunkcje poznawcze lub zmiany w poziomie świadomości, osłabienie oraz ból głowy. Po pewnym czasie pojawiły się także informacje o udarach i ostrym zapaleniu bądź demielinizacji ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego.
Wśród poznanych objawów neurologicznych związanych z COVID-19 wymienia się:
- zaburzenia lub zmianę rytmu snu
- bóle głowy
- przejściowe zmiany niedokrwienne mózgu
- drętwienie kończyn
- drgawki
- obrzęk mózgu, udary mózgu, ataksje
- zespół przewlekłego zmęczenia
- zaburzenia pamięci, koncentracji, kojarzenia
- lęk, depresję
- długotrwałe zaburzenia węchu i smaku
- mgłę mózgową
Ze względu na zróżnicowany czas ich wystąpienia przypuszcza się, że stany te wywoływane są przez różne mechanizmy patofizjologiczne.
Drogi SARS-CoV-2 do mózgu pacjenta
Wirusy mogą przenikać do ośrodkowego układu nerwowego (OUN) na różne sposoby. Jedną z możliwości jest droga neuronalna, np. poprzez węchowy transport neuronalny. Z racji wyjątkowej budowy anatomicznej nerwów i opuszek węchowych w jamie nosowej i przodomózgowiu powstaje połączenie pomiędzy nabłonkiem nosa a OUN. Nerwy węchowe stanowią więc sposób na przedostanie się wirusa przez nos do mózgu. Ich infekcja może również wyjaśniać utratę węchu, co jest częstym objawem COVID-19. Wykazano, że po zakażeniu koronawirus może dotrzeć przez nerw węchowy i opuszki węchowe do mózgu w ciągu 7 dni.
W innych badaniach zidentyfikowano receptor, dzięki któremu SARS-CoV-2 może mieć dostęp do mózgu człowieka. Wirus ten uzyskuje dojście do komórek poprzez wiązanie się z konwertazą angiotensyny 2 (ACE2), jednak ACE2 nie występuje obficie w mózgu ludzkim.
Wykazano, że również inny receptor – prekursor neuropiliny-1 (NRP1), białko powierzchniowe zaangażowane w rozwój mózgu – jest zdolny do wiązania się z białkiem kolca wirusa SARS-CoV-2. W pośmiertnej analizie mózgu pacjentów chorych na COVID-19 odnotowano wysoki poziom ekspresji NRP1 we wszystkich kluczowych obszarach tego narządu.
Przyczyną uszkodzeń układu nerwowego może być także niedotlenienie, które występuje u osób chorych na COVID-19. Powstaje ono wskutek zaburzeń wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych, co spowodowane jest przez intensywne namnażanie się wirusa w komórkach tkanki płucnej. W wyniku niedotlenienia mogą pojawić się narastające zaburzenia czynności mózgu, senność, zaburzenia świadomości, a nawet śpiączka czy udar niedokrwienny mózgu. Występujące w przebiegu infekcji SARS-CoV-2 powikłania zakrzepowe także mogą zmniejszać lub blokować przepływ krwi, tlenu i składników odżywczych, niezbędnych do funkcjonowania komórek, co może prowadzić do udaru lub zawału serca.
Uważa się jednak, że głównym czynnikiem odległych zjawisk neurologicznych w COVID-19 jest aktywacja immunologiczna i stan zapalny w OUN. Aktywacja komórek odpornościowych w mózgu może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego i uszkodzenia OUN.
Czynniki ryzyka neuroCOVID
Wciąż nie ma pewności, dlaczego infekcja SARS-CoV-2 prowadzi do wystąpienia przykrych objawów neurologicznych jedynie u części chorych. Przeprowadzone analizy wykazują, że duża grupa pacjentów z powikłaniami neurologicznymi po COVID-19 nie cierpiała na żadne choroby przewlekłe, a na ciężkość przebiegu choroby duży wpływ miało przepracowanie i zła fizjologia snu.
Zagrożenia związane z przechorowaniem COVID-19
Nadal nie zostały poznane wszystkie długotrwałe powikłania neurologiczne COVID-19. Obserwacje wskazują na to, że infekcja SARS-CoV-2 może przyspieszyć lub wywołać rozwój chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona. Wciąż nie są dostępne informacje dotyczące postępu chorób neurorozwojowych u dzieci, które zwykle łagodnie przechodzą COVID-19 i mają niewiele objawów neurologicznych lub psychiatrycznych. Dzieci, u których wystąpił dziecięcy wieloukładowy zespół zapalny powiązany z COVID-19 (ang. pediatric inflammatory multisystem syndrome – PIMS), mogą być szczególnie narażone na następstwa neurologiczne ze względu na rozległą aktywację śródbłonka, często obejmującą mózg.
Opracowano na podstawie: https://euroimmun.pl/blog/pocovidowy-uklad-nerwowy-czyli-neurocovid/
