Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła układowa choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunizacyjnym. Charakteryzuje się nieswoistym symetrycznym zapaleniem stawów, towarzyszącymi zmianami pozastawowymi oraz objawami ogólnoustrojowymi. RZS najczęściej rozpoczyna się u osób młodych lub w średnim wieku. Reumatoidalne zapalenie stawów jest jedną z najczęstszych chorób reumatycznych, często mylnie określaną jako reumatyzm.
Choroba dotyka 1% światowej populacji, z czego 75% stanowią kobiety. Częstotliwość występowania reumatoidalnego zapalenia stawów wzrasta wraz z wiekiem, osiągając około 5% u kobiet powyżej 55. roku życia. Przyczyny rozwoju RZS nie są w pełni poznane. Wydaje się, że do wystąpienia choroby przyczynia się współistnienie różnych czynników, m.in. genetycznych, immunologicznych i środowiskowych. W patomechanizmie choroby kluczową rolę odgrywa zapalenie błony maziowej, które powoduje niszczenie tkanki chrzęstnej i kostnej.
Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba, która charakteryzuje się stanem zapalnym błony maziowej stawów. Rozprzestrzenia się on symetrycznie od drobnych do większych stawów, prowadząc do ich zniszczenia oraz zajęcia tkanek miękkich. Choroba zwykle atakuje te same miejsca po obu stronach ciała. Początkowo są to drobne stawy rąk i stóp, a w miarę postępu choroby wiele innych stawów. Nietypowym (ale możliwym) początkiem choroby jest zapalenie jednego dużego stawu (np. kolanowego lub barkowego) albo wędrowanie choroby po wielu stawach. Jako choroba systemowa RZS może wpływać na wiele różnych części ciała, nie tylko na stawy. Może dotykać m.in. narządu wzroku, układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego czy układu nerwowego.
Najczęstsze objawy RZS to:
Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów opiera się na klinicznych, immunologicznych i radiologicznych kryteriach opracowanych przez European League Against Rheumatism (EULAR) i American College of Rheumatology (ACR). Diagnostyka laboratoryjna odgrywa istotną rolę w rozpoznaniu RZS, umożliwiając równolegle monitorowanie postępów choroby. Międzynarodowe rekomendacje diagnostyczne obejmują dwa kryteria serologiczne: obecność czynnika reumatoidalnego (ang. rheumatoid factor, RF) oraz przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom (ang. anti-cyclic citrullinated peptide antibodies, ACPA). Aby lekarz rozpoznał RZS, pacjent musi spełniać przynajmniej jedno z tych kryteriów serologicznych.
Najważniejszymi badaniami serologicznymi stosowanymi w diagnostyce RZS są: RF i ACPA.
Wśród ACPA wymienia się przeciwciała:
ACPA uważane są za wysokospecyficzne dla RZS (powyżej 95%), co oznacza, że praktycznie nie występują u osób zdrowych lub w przebiegu innych chorób autoimmunizacyjnych. Przeciwciała te są często wykrywane u pacjentów z RZS i mogą pojawić się na kilka, a nawet kilkanaście lat przed objawami choroby (znaczenie prognostyczne). Wykazano, że obecność ACPA wiąże się z ryzykiem agresywnego przebiegu choroby i gorszą odpowiedzią na leczenie.
RF (czynnik reumatoidalny) stwierdza się u 70–80% chorych, jest jednak mało specyficznym markerem RZS, ponieważ może występować również u osób zdrowych i pacjentów z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi.
| Autoprzeciwciała | Rodzaj badania |
|---|---|
| anty-CCP | specjalistyczne |
| anty-Sa | specjalistyczne |
| anty-CEP1 | specjalistyczne |
| RF | specjalistyczne |