Cały świat z niecierpliwością czekał na pojawienie się szczepionki przeciwko COVID-19, która jest szansą na zakończenie pandemii. Naukowcy już w styczniu 2020 r. rozpoczęli prace nad opracowaniem bezpiecznego i skutecznego preparatu, a pod koniec tego samego roku ruszyły szczepienia pierwszych osób. Obecnie w Polsce używane są szczepionki genetyczne (mRNA), ale niedługo pojawią się również wektorowe. Te dwa rodzaje szczepionek różnią się od siebie sposobem działania i przechowywania, dawkowaniem oraz skutecznością. Co warto wiedzieć na ich temat?
Jak działają szczepionki mRNA
Osoby zaszczepione do tej pory w Polsce otrzymały szczepionkę genetyczną, która została przygotowana na bazie kwasu nukleinowego RNA. Szczepionka mRNA dostarcza do ludzkich komórek informację genetyczną – w postaci informacyjnego RNA umieszczonego w otoczce lipidowej – na temat tego, jak wyprodukować białko S koronawirusa SARS-CoV-2. Komórki układu odpornościowego rozpoznają białko S jako obce, co uruchamia dalsze procesy odpowiedzi układu immunologicznego – komórkowej i humoralnej, która wiąże się z produkcją przeciwciał przeciwko SARS-CoV-2. Wytworzone przeciwciała mają za zadanie zapewnić nam ochronę w momencie zakażania nowym koronawirusem. Znajdujący się w szczepionce materiał genetyczny mRNA nie jest w stanie wniknąć do jądra komórkowego, w którym znajduje się ludzkie DNA (cały proces ma miejsce w cytoplazmie komórki), dlatego nie ma możliwości, aby tego typu szczepionki mogły prowadzić do modyfikacji genetycznych. Enzymy obecne w naszych komórkach nie są zdolne do połączenia materiału genetycznego wirusa SARS-CoV-2 z DNA człowieka.
Co warto wiedzieć o szczepionce mRNA
Szczepionki mRNA są skuteczne w 94–95% w zależności od producenta preparatu. Sposób przechowywania również może się różnić w zależności od firmy. Pierwsze dostawy w Polsce zawierały preparat, który należy przechowywać w temperaturze do –70oC. W zamrażarce szczepionkę można trzymać najwyżej pół roku, a w lodówce do 5 dni. Wśród zalet szczepionek genetycznych możemy wymienić ich wysoką skuteczność w wywoływaniu odpowiedzi immunologicznej (wystarczy niewielka dawka, aby uzyskać efekt terapeutyczny) oraz szybkość produkcji. Wszystkie dostępne na rynku szczepionki genetyczne podawane są w dwóch dawkach w ściśle określonym odstępie czasu. Szczepionka mRNA działa po kilku tygodniach od podania obu dawek, dlatego, niestety, istnieje ryzyko zakażenia się wirusem SARS-CoV-2 tuż po zaszczepieniu lub pomiędzy dawkami.
Czym charakteryzują się szczepionki wektorowe
Szczepionki wektorowe zostały opracowane w tradycyjny sposób i są oparte na wektorach – fragmentach innych wirusów, które zostały zmodyfikowane tak, aby nie powodować choroby. W szczepionce wektorowej przeciwko COVID-19 do organizmu zostaje podany gen kodujący białko S wirusa SARS-CoV-2. W konsekwencji dochodzi do powstania białka S, przeciwko któremu zostanie skierowana nasza odpowiedź immunologiczna. Szczepionki wektorowe przeciwko COVID-19 bazują na fragmentach adenowirusów – nieaktywnych bądź modyfikowanych w zależności od producenta szczepionki. Warto zaznaczyć, że adenowirusy wykorzystywane przy produkcji szczepionek nie są w stanie namnażać się w organizmie człowieka, a co za tym idzie – mutować i wywoływać choroby. Jak wskazują dostępne badania, szczepionka wektorowa przeciwko COVID-19 ma mniejszą skuteczność w porównaniu ze szczepionką mRNA – około 90%. Wiadomo również, że szczepionki wektorowe nie wymagają tak niskich temperatur do przechowywania jak szczepionka genetyczna. Więcej szczegółów na temat tego preparatu poznamy wkrótce.
Czy szczepionka przeciwko COVID-19 jest bezpieczna
Wokół tematu szczepionki przeciwko COVID-19 narosło wiele mitów i kontrowersji. Niektórzy obawiają się, że preparat nie został wystarczająco dobrze zbadany, a koncerny farmaceutyczne wywierały presję na instytucjach, aby dopuścić szczepionkę do użytku. W procesie opracowywania szczepionki przeciwko COVID-19 nie został pominięty żaden z etapów badań klinicznych. Poszczególne etapy były jednak prowadzone równolegle, co pozwoliło na znaczne skrócenie czasu oczekiwania na gotowy produkt. Było to możliwe m.in. dzięki zaangażowaniu badaczy z całego świata oraz ogromnym środkom finansowym przeznaczonym na ten cel przez różne instytucje i państwa, a także z uwagi na łatwość utworzenia grup badawczych, wynikającą z trwania pandemii. Każda szczepionka dopuszczona do obrotu musi zostać zarejestrowana przez nienależną jednostkę międzynarodową – Europejską Agencję Leków (ang. European Medicines Agency, EMA), która zajmuje się procesem dopuszczenia do obrotu produktów leczniczych na terenie Unii Europejskiej. W ocenie szczepionki COVID-19 brał udział zespół niezależnych ekspertów oraz zespoły wydelegowane z krajów UE, a ich działalność i podejmowane decyzje są jawne i transparentne.
Jak sprawdzić, czy szczepienie było skuteczne
Ocena skuteczności szczepienia jest możliwa dzięki zastosowaniu ilościowych testów ELISA i pomiaru poziomu specyficznych przeciwciał, które zostały wytworzone w odpowiedzi na podaną szczepionkę. W przypadku dostępnych obecnie szczepionek zaleca się wykonanie badań w kierunku przeciwciał przeciwko białku S wirusa SARS-CoV-2. Przeciwciała te można wykryć w testach EUROIMMUN, np. Anty-SARS-CoV-2 QuantiVac ELISA (IgG) – test ten można wykonać już po upływie 1–2 tygodni od podania drugiej dawki szczepionki.
Opracowano na podstawie: