Drogi zakażenia kiłą
Kiła (syfilis) to układowa choroba bakteryjna wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidum). Przenoszona jest głównie drogą kontaktów seksualnych (czasami wystarczy pocałunek!) lub drogą wertykalną – z zakażonej kobiety ciężarnej na płód przez łożysko (kiła wrodzona). Kiła nie rozprzestrzenia się poprzez kontakt z przedmiotami (np. z sedesem).
Transmisja drogą płciową następuje po kontakcie ze zmianami zawierającymi żywe krętki, tj. z owrzodzeniem pierwotnym, zmianami śluzówkowymi w kile drugorzędowej, a także kłykcinami płaskimi. Krętki mogą następnie przeniknąć do krwi, np. poprzez małe otarcia lub uszkodzenia śluzówki czy skóry. Kiła nie jest wysoce zakaźna, a jednorazowy kontakt z wymienionymi wykwitami niesie ze sobą 30-procentowe ryzyko zakażenia krętkiem bladym, jednak na zakaźność ma wpływ stadium choroby.
Sytuacja epidemiologiczna
Żyjemy w epoce stosunkowo łatwego dostępu do informacji na temat zakażeń intymnych, dbałości o higienę osobistą oraz łatwej dostępności do środków antykoncepcyjnych. Można by się spodziewać, że w obecnych czasach syfilis nie stanowi problemu, zwłaszcza że bakteria go wywołująca jest bardzo wrażliwa na czynniki fizyczne (np. na niską lub podwyższoną temperaturę, słońce, wysuszanie), chemiczne (np. na środki dezynfekujące, powszechnie stosowane środki antyseptyczne) i szybko ginie poza organizmem gospodarza. Jednak nic bardziej mylnego. W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost liczby zachorowań na kiłę. Rocznie na całym świecie notuje się ok. 5,6 mln nowych zakażeń krętkiem bladym.
Według meldunków nadsyłanych przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne do Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH-PIB w Polsce od 1 stycznia do 30 kwietnia 2023 r. zanotowano 2,4 razy większą liczbę zachorowań na kiłę (1050) niż w porównywalnym okresie 2022 r. (434).
Profil pacjenta, czyli kto i jak choruje na kiłę
- Polskie dane jednoznacznie wskazują, że najczęściej na kiłę chorują osoby młode, zwłaszcza w wieku 20–39 lat (szczyt zachorowań to wiek 25–29 lat), z przewagą mężczyzn. Problem ten stwierdza się również u aktywnych seksualnie nastolatków.
- Ustalenie rozpoznania w przypadku kobiet w pierwszej fazie zakażenia jest bardziej skomplikowane ze względu na możliwe umiejscowienie niebolesnej zmiany pierwotnej w obrębie śluzówek dróg rodnych i niezauważenie jej obecności nawet przez samą chorą. Z tego powodu dane dotyczące kobiet mogą być niedoszacowane.
- Dodatkowo argumentem przemawiającym za występowaniem kiły u młodych kobiet jest powolny, ale stale widoczny trend rosnący liczby zakażeń wrodzonych, rozpoznawanych u noworodków, niemowląt i małych dzieci. W 2015 r. zaraportowano 12 takich przypadków w kraju, natomiast w 2016 r. – 16.
- Obecnie chorych na kiłę nabytą dzieli się na pacjentów w fazie wczesnej (trwa do 2 lat od momentu zakażenia) i późnej.
- Faza wczesna choroby to pierwszo– i drugorzędowa postać kiły oraz kiła utajona. W tym okresie choroba najłatwiej ulega transmisji!
- W przypadku zakażonego płodu może dojść do jego obumarcia, poronienia, porodu przedwczesnego, śmierci dziecka po urodzeniu albo do urodzenia dziecka z kiłą wrodzoną objawową lub utajoną.
- Przechorowanie niestety nie daje trwałej ochrony przed następnymi zakażeniami Treponema pallidum. Nie ma szczepionki przeciwko kile (trwają prace). Leczenie zazwyczaj prowadzi do pełnego wyzdrowienia, jeżeli wdroży się je odpowiednio szybko. Gdy zostanie rozpoczęte dopiero po kilku latach od zakażenia, mogą pozostać trwałe uszkodzenia wyrządzone przez krętek blady.
Rekomendacje do badań w kierunku kiły
Kiła to podstępna i niebezpieczna choroba. W obliczu tak poważnych konsekwencji wynikających z zachorowania na kiłę warto zapoznać się z rekomendacjami diagnostycznymi Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, z których najbardziej istotne kwestie podano poniżej:
- Badania przesiewowe w kierunku kiły rutynowo należy wykonywać u kobiet w ciąży, krwiodawców, dawców narządów, osób zakażonych HIV, wirusowym zapaleniem wątroby typu A (HAV), B (HBV), C (HCV) oraz pacjentów leczonych z powodu innych zakażeń przenoszonych drogą płciową.
- Badanie serologiczne w kierunku kiły należy zaproponować każdej kobiecie, u której doszło do utraty ciąży po 20. tygodniu.
- Na szczególną uwagę zasługuje konieczność regularnego wykonywania badań przesiewowych w kierunku kiły u pacjentów zakażonych HIV, zwłaszcza mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami (ang. men who have sex with men – MSM). W tej grupie obserwuje się także częstsze ponowne zakażenia.
- Zaleca się także, aby badania serologiczne krwi w kierunku kiły wykonać u pacjentów z objawami neurologicznymi, takimi jak nagła utrata wzroku o nieznanej przyczynie lub nagła utrata słuchu o nieznanej przyczynie, udar niedokrwienny mózgu, w tym przemijający atak niedokrwienny (ang. transient ischemic attack – TIA), zwłaszcza u osób poniżej 40. roku życia, szybko postępujące zespoły otępienne, szczególnie u osób poniżej 60. roku życia.
- Badania serologiczne krwi w kierunku kiły należy rozważyć także u pacjentów leczonych psychiatrycznie, u których objawy wystąpiły nagle, a całokształt obrazu klinicznego nie pozwala na postawienie pewnej diagnozy.
Jak się zbadać na obecność kiły
Na rynku dostępne są testy służące do diagnostyki kiły oparte na różnych technikach.
Na szczególną uwagę zasługuje badanie PCR, które umożliwia pewne rozpoznanie kiły wczesnej w konkretnym materiale. W zależności od miejsca, z którego próbka ma zostać pobrana, pacjent może niekiedy pobrać ją samodzielnie w domu, bez konieczności wcześniejszej wizyty w gabinecie lekarskim czy laboratorium.
Z uwagi na skąpoobjawowy przebieg kiły warto wykonać badanie, kierując się nie objawami, lecz ogólnym ryzykiem zakażenia. Zdaniem doktora Bartosza Szeteli z Kliniki Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu i Poradni Profilaktyczno-Leczniczej Wrocławskiego Centrum Zdrowia SP ZOZ: „Jeżeli kiedykolwiek współżyliśmy z kimś, kto się nie badał w kierunku HIV czy kiły, powinniśmy się zbadać, bo mogliśmy się zakazić”.
Przykładami badań metodą biologii molekularnej są Pakiet STI-11 oraz Pakiet URO-GEN MAX 41. Są to testy, które wykrywają obecność 11 lub 41 patogenów powodujących zakażenia intymne, w tym krętka bladego. Badanie zamawia się wraz z zestawem pobraniowym, dzięki któremu możliwe jest także samodzielne pobranie wymazu w dogodnym dla nas czasie.
Opracowano na podstawie:
- Wojas-Pelc, M. Pastuszczak, A.B. Serwin i wsp., Kiła. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 1: kiła wczesna i późna, Przegląd Dermatologiczny 2018; 105(5): 563–581
- https://www.euroimmun.pl/paradoksy-polskiej-wenerologii/
- Karlikowska-Skwarnik M., Szenborn L., Kiła w gabinecie lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 2017; 2: 129–133.
- https://www.euroimmun.pl/rozstania-powroty-czyli-o-kile/
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru. Główny Inspektorat Sanitarny. Departament Przeciwepidemiczny i Ochrony Sanitarnej Granic, Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 30 kwietnia 2023 r. oraz w porównywalnym okresie 2022 r., stan w dniu 5.05.2023, http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/INF_23_04B.pdf
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy, Kiła – informacje ogólne, stan w dniu 5.05.2023, https://epibaza.pzh.gov.pl/ki%C5%82a-informacje-og%C3%B3lne