Schistosomatoza to ostra, przewlekła choroba pasożytnicza, wywoływana przez jeden z sześciu gatunków przywry z rodzaju Schistosoma. Jest szeroko rozpowszechniona na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, szczególnie w biednych społecznościach bez dostępu do czystej wody pitnej i odpowiedniej infrastruktury sanitarnej.
Jaja przywr są przenoszone przez zainfekowanych żywicieli ostatecznych (ssaki, w tym ludzie) w kale lub w moczu. W wodzie z jaj wylęgają się larwy, które atakują słodkowodne ślimaki. W żywicielach pośrednich rozmnażają się bezpłciowo. Larwy wnikają do ciała żywiciela ostatecznego, np. człowieka kąpiącego się w zainfekowanym zbiorniku wodnym, poprzez skórę. W jego organizmie rozwijają się w dorosłe przywry. Dorosłe osobniki żyją w naczyniach krwionośnych, gdzie samice uwalniają jaja. Niektóre z jaj są wydalane z organizmu wraz z kałem lub moczem, aby kontynuować cykl życiowy pasożyta. Inne zatrzymują się w tkankach ciała, powodując reakcje immunologiczne i postępujące uszkodzenia narządów.
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organisation, WHO) na całym świecie ponad 250 milionów ludzi jest zakażonych przez Schistosoma spp., z czego 201,5 miliona mieszka w Afryce.
Ostra faza schistosomatozy objawia się pokrzywką na skórze, gorączką, obrzękami, biegunką, zapaleniem oskrzeli i/lub wątroby, pojawiają się także nacieki eozynofilowe w płucach, jak również powiększenie wątroby, śledziony i węzłów chłonnych.
W tkance łącznej, w wyniku reakcji immunologicznych na antygeny jaj pasożyta, rozwijają się ziarniniaki, co prowadzi do uszkodzenia organów, powstawania zwłóknień oraz zaburzeń krążenia. Tak rozwija się chroniczna schistosomatoza pęcherza moczowego, jelit, płuc i mózgu. Dodatkowo mogą pojawić się guzy złośliwe, takie jak rak wątroby, pęcherza moczowego i odbytnicy. Choroba ta może również wywołać owrzodzenia narządów płciowych oraz inne długotrwałe nieodwracalne powikłania, w tym niepłodność.
Szacuje się, że liczba zgonów z powodu schistosomatozy wynosi globalnie około 11 tysięcy rocznie.
Diagnostyka laboratoryjna Schistosoma jest czasochłonna. Jaja można wykryć za pomocą mikroskopu w kale lub moczu, jednak potrzebne jest kilkukrotne pobieranie próbek. Możliwe jest również wykrywanie przeciwciał klasy IgG metodą immunofluorescencji pośredniej z użyciem mrożonych skrawków dojrzałej przywry jako antygenu i/lub metodą ELISA z oczyszczonymi antygenami dorosłego pasożyta lub jaj albo też rekombinowanymi antygenami. Zastosowanie metod immunofluorescencji pośredniej i ELISA pozwala na postawienie pewnej diagnozy w przypadkach podejrzenia afrykańskiej schistosomatozy jelitowej. Badania przeciwciał we krwi są szczególnie przydatne podczas 3-miesięcznego tzw. okresu prepatentnego, czyli czasu pomiędzy wniknięciem larwy do organizmu a pojawieniem się jaj w kale lub moczu.
Strategia WHO koncentruje się na zmniejszaniu zachorowań poprzez okresowe, ukierunkowane leczenie prazykwantelem populacji dotkniętych chorobą, zwiększanie dostępu do wody pitnej, poprawę higieny sanitarnej, edukację społeczności i zmianę ich zachowań oraz tępienie ślimaków.
Szczepionka przeciwko schistosomatozie nie jest dostępna, jednakże prowadzone są eksperymenty na zwierzętach, które mają szansę w przyszłości uchronić ludzi przed zakażeniem.
Opracowano na podstawie:
