Japońskie zapalenie mózgu (ang. Japanese encephalitis, JE) jest chorobą odzwierzęcą, czyli zoonozą. Wywoływane jest przez wirus japońskiego zapalenia mózgu (ang. Japanese encephalitis virus, JEV) należący do rodziny flawiwirusów. Wirus przenoszony jest przez komary z rodzaju Culex i Aedes. Głównymi nosicielami tego patogenu są ptaki (np. czaple), gady, nietoperze, a także zwierzęta hodowlane.
Choroba jest szeroko rozpowszechniona w Azji. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. , WHO) szacuje globalną liczbę przypadków JE na 68 tysięcy rocznie. Jednakże ta liczba jest uważana za niedoszacowaną, a rzeczywisty zakres choroby prawdopodobnie wynosi około 175 tysięcy przypadków. Zmiany klimatyczne i ekspansja siedlisk komarów potęgują rozprzestrzenianie geograficzne JEV.
W większości przypadków infekcja ma przebieg bezobjawowy lub łagodny. W przypadku ciężkiego przebiegu po 5–15 dniach inkubacji pojawiają się objawy grypopodobne: gorączka, dreszcze, zmęczenie, drgawki, bóle głowy, nudności i wymioty. Po około 10 dniach gorączka ustępuje. Wirus JEV może skutecznie przekraczać barierę krew–mózg i atakować ośrodkowy układ nerwowy. Prowadzi wówczas do zapalenia mózgu z zaburzeniami świadomości i objawami zapalenia opon mózgowych. Często pojawia się porażenie, zwłaszcza kończyn górnych, i paraliż. Taki przebieg choroby w 25 do 30% przypadków kończy się zgonem, a u 50% pacjentów prowadzi do trwałych powikłań neuropsychiatrycznych.
Zakażenie wirusem japońskiego zapalenia mózgu w I i II trymestrze ciąży może prowadzić do zakażenia płodu i poronienia.
Po ekspozycji na wirusa możliwe jest postawienie wstępnej diagnozy na podstawie zaobserwowanych objawów. W dalszej kolejności wykonuje się morfologię krwi, badania CT, MRI, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, oznaczanie przeciwciał oraz (jeżeli to konieczne) obecności wirusa w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Ponieważ bezpośrednie wykrywanie wirusa można przeprowadzić jedynie w fazie wiremii (przedostanie się wirusa do krwi, gdzie następuje jego namnażanie), większe znacznie diagnostyczne mają badania serologiczne. Specyficzne dla wirusa przeciwciała można z łatwością wykrywać po 8–10 dniach od wystąpienia objawów. Stężenie przeciwciał klasy IgM przeciwko JEV wzrasta na początku choroby i już po tygodniu są one wykrywalne u ponad 65% pacjentów. Wykrycie przeciwciał klasy IgM lub 4-krotny wzrost stężenia przeciwciał klasy IgG wskazuje na świeżą infekcję wirusem japońskiego zapalenia mózgu.
Podczas interpretacji wyników badań serologicznych należy wziąć pod uwagę możliwość reakcji krzyżowych z innymi flawiwirusami.
Nie istnieje obecnie przeciwwirusowa terapia japońskiego zapalenia mózgu, stosuje się jedynie leczenie objawowe. Przynosi ono ulgę pacjentom i minimalizuje ryzyko powikłań mogących prowadzić do zgonu.
Zakażeniom wirusem japońskiego zapalenia mózgu można zapobiegać, chroniąc się przed ukąszeniami komarów. Środki zapobiegawcze obejmują stosowanie środków odstraszających komary i noszenie ubrań z długim rękawem. Szczególne znaczenie profilaktyczne mają szczepienia. WHO zaleca szczepienia turystom udającym się do regionów endemicznych JEV na miesiąc lub wcześniej przed rozpoczęciem pory największej aktywności komarów. Dostępne są cztery preparaty, a szczepionka SA14-14-2 stała się najczęściej stosowaną szczepionką w krajach endemicznych.
Opracowano na podstawie:
