Echinokokoza (inaczej bąblowica) jest odzwierzęcą chorobą zakaźną wywoływaną przez tasiemce z rodziny Echinococcus. W Europie z medycznego punktu widzenia najistotniejsze są: tasiemiec psi (E. granulosus), wywołujący bąblowicę jednojamową (ang. cystic echinococcosis, CE), i tasiemiec lisi (E. multilocularis), wywołujący bąblowicę wielojamową (ang. alveolar echinococcosis, AE).
Na obszarach endemicznych roczna zapadalność na CE wynosi od <1 do 200 na 100 tysięcy osób, podczas gdy na AE od 0,03 do 1,2 na 100 tysięcy osób. Śmiertelność wśród pacjentów z nieleczoną lub niewłaściwie leczoną bąblowicą wielojamową przekracza 90% w ciągu 10–15 lat od postawienia diagnozy. Wskaźnik śmiertelności w bąblowicy jednojamowej jest niższy, ale może znacznie wzrosnąć, jeśli nie zostanie zapewniona prawidłowa opieka medyczna.
Bąblowica występuje na całym świecie, także w Polsce, a głównymi czynnikami ryzyka są kontakt z psami i hodowla zwierząt gospodarskich. W przypadku bąblowicy jednojamowej zasadniczym i ostatecznym żywicielem tasiemca jest pies, który zaraża się, zjadając mięso pochodzące od zwierząt będących żywicielami pośrednimi (świnie, owce, bydło). Do zarażenia człowieka dochodzi poprzez spożycie jaj tasiemca wydalanego z kałem przez psa (odchodami psów mogą być zabrudzone produkty spożywcze mające kontakt z ziemią). W przypadku bąblowicy wielojamowej głównym i ostatecznym żywicielem pasożyta są lisy. Człowiek jest żywicielem przypadkowym, zaraża się, m.in. zjadając zanieczyszczone odchodami lisa owoce leśne.
Wczesne stadia CE i AE nie powodują objawów. Powstałe zmiany i torbiele mogą pozostać bezobjawowe przez 10 do 15 lat. Tasiemiec lokalizuje się zwykle w wątrobie. Organizm chcąc się obronić przed larwą tasiemca, odgradza się od niej, tworząc wokół niej otoczkę. W ten sposób powstaje bąbel (torbiel) wypełniony płynem. Torbiele bąblowcowe umiejscowione w wątrobie rosną na ogół powoli, przez co początkowo nie wywołują objawów chorobowych i są wykrywane przypadkowo, np. przy wykonywaniu badań obrazowych.
Objawy CE są związane z uszkodzeniem lub dysfunkcją narządów, szczególnie wątroby (70%) i płuc (20%), pozostałe obejmują mózg, śledzionę, nerki i serce. Prawie wszystkie pierwotne zmiany AE występują w wątrobie. Objawy kliniczne zazwyczaj pojawiają się, gdy torbiel w wątrobie osiągnie więcej niż 10 cm średnicy lub gdy zajmuje więcej niż 70% objętości narządu, co prowadzi do fizycznego ściskania bądź uszkodzenia dróg żółciowych, żył wątrobowych, żyły wrotnej lub tętnicy wątrobowej. Nieleczona bąblowica w większości przypadków prowadzi do zgonu.
Algorytm proponowany w aktualnie obowiązującej strategii diagnostycznej bąblowicy obejmuje zastosowanie obrazowania, serologii i identyfikacji molekularnej. Techniki obrazowe wykorzystywane w diagnostyce bąblowicy to m.in. USG czy tomografia komputerowa. W potwierdzeniu wyniku badań obrazowych pomocne są testy serologiczne, wykrywające w surowicy przeciwciała specyficzne dla pasożyta. Wykorzystanie antygenów specyficznych dla danego gatunku w wielu przypadkach umożliwia serologiczne różnicowanie E. granulosus i E. multilocularis. Ostatnio opracowane metody oparte na wykrywaniu DNA, takie jak testy PCR, są bardzo czułe, stosunkowo specyficzne i pozwalają różnicować gatunki Echinococcus.
Aktualne zalecenia dotyczące leczenia echinokokozy uwzględniają naturę choroby podobną do nowotworów złośliwych i dlatego stosują model opieki, który promuje podejście wielodyscyplinarne, czyli połączenie leczenia farmakologicznego i operacyjnego.
W przypadku bąblowicy jednojamowej stosuje się leczenie operacyjne, metodę PAIR (ang. puncture, aspiration, injection, reaspiration, czyli: nakłucie, aspiracja, wstrzyknięcie preparatu pasożytobójczego, ponowna aspiracja), chemioterapię lub podejście „czekaj i obserwuj“. Leczenie bąblowicy wielojamowej obejmuje wiele aspektów, włącznie z leczeniem operacyjnym i chemioterapią.
Zapobieganie bąblowicom polega głównie na przestrzeganiu higieny osobistej oraz dokładnym myciu żywności, a także na systematycznym odrobaczaniu psów domowych, ograniczaniu populacji psów bezpańskich oraz zapewnianiu bezpiecznych warunków uboju zwierząt.
Trwają prace nad opracowaniem jednej szczepionki skutecznej zarówno przeciwko E. granulosus, jak i E. multilocularis u psów.
Opracowano na podstawie: