Zakrzepica, nazywana również żylną chorobą zakrzepowo-zatorową, to schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do tworzenia się skrzepów krwi w żyłach. Utrudniają one przepływ krwi lub powodują całkowite jego zatrzymanie. Jeśli dojdzie do powstania skrzepu, który całkowicie blokuje naczynie, dochodzi do niedotlenienia sąsiadujących tkanek, co może skutkować wystąpieniem zatoru płucnego, zawału serca lub udaru mózgu. Zakrzepica może także prowadzić do powikłań w ciąży. Ryzyko zakrzepicy wzrasta po 40. roku życia, częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Czynniki ryzyka to m.in. choroby układu odpornościowego lub tkanki łącznej, długotrwałe unieruchomienie, ciąża i połóg, leczenie hormonalne, otyłość, choroby nowotworowe, a także skłonność organizmu do tworzenia się nadmiernych zakrzepów zwana trombofilią.
Trombofilia, nazywana również nadkrzepliwością, jest ważnym czynnikiem ryzyka rozwoju zakrzepicy. Jest to rodzaj zaburzenia hemostazy, czyli stanu równowagi w organizmie pomiędzy krzepnięciem krwi a fibrynolizą (procesem rozpuszczania skrzepów), w wyniku którego dochodzi do nadmiernego krzepnięcia krwi. Trombofilia może mieć zarówno przyczyny dziedziczne, jak i nabyte. Przyczyny dziedziczne (trombolifia wrodzona) obejmują mutacje genetyczne, które wpływają na proces krzepnięcia krwi. Przykładami takich mutacji są mutacje w genach czynnika V, czynnika II (protrombiny), a także w genie MTHFR.
Sama trombofilia (nadkrzepliwość) nie wywołuje odczuwalnych przez pacjenta objawów. Objawy pojawiają się dopiero, gdy dochodzi do powstania zakrzepów, które blokują lub ograniczają prawidłowy przepływ krwi. Objawy te mogą różnić się w zależności od lokalizacji skrzepów. Najczęstszą manifestacją trombofilii jest rozwój żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, która dotyczy naczyń żylnych w dolnych kończynach. Często objawia się ona opuchlizną, zasinieniem i bólem w jednej kończynie dolnej oraz jej zwiększonym uciepleniem. Wśród objawów zakrzepicy wymienia się również problemy z oddychaniem, ból w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca lub gorączkę. W niektórych przypadkach skrzepy w naczyniach mogą się oderwać i przedostać do płuc, powodując zaburzenia przepływu krwi przez płuca oraz rozwój zatorowości płucnej, która stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia. Nadkrzepliwość w ciąży stanowi istotny czynnik ryzyka poronienia lub innych zaburzeń przebiegu ciąży.
Mutacje w genach kodujących niektóre czynniki krzepnięcia (czynnik V oraz czynnik II) to zmiany genetyczne, które odpowiadają za trombofilię wrodzoną i wpływają na skłonność do tworzenia się zakrzepów we krwi.
Mutacja V Leiden, czyli mutacja w genie kodującym czynnik V (FV), polega na zmianie w kodzie genetycznym, która powoduje zamianę jednego aminokwasu (argininy) na inny (glutaminę) w pozycji 506 w łańcuchu aminokwasowym. Konsekwencją tej mutacji jest zaburzenie równowagi procesów krzepnięcia, co zwiększa ryzyko powstawania skrzepów krwi w organizmie (zakrzepicy). Mutacja Leiden jest dziedziczona w sposób dominujący, co oznacza, że jej obecność w jednej kopii genu kodującego czynnik V (odziedziczonej po jednym z rodziców) wystarcza, aby zwiększyć ryzyko zakrzepicy. Jeśli mutacja występuje w obu kopiach genu (odziedziczonych po obojgu rodzicach), ryzyko zakrzepicy jest bardzo wysokie.
Mutacja w genie czynnika II (FII), znana również jako mutacja genu protrombiny (G20210A), zwiększa ryzyko nadmiernej krzepliwości krwi i choroby zakrzepowo-zatorowej. Protrombina to forma nieaktywna trombiny, która odgrywa kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi, przekształcając fibrynogen w fibrynę. Mutacja w pozycji 20210 genu protrombiny powoduje zamianę guaniny na adeninę, co prowadzi do zwiększenia ilości protrombiny we krwi.
Mutacje genu MTHFR – obecność polimorfizmów 677 C>T oraz 1298 A>C w genie MTFHR może skutkować zwiększonym poziomem homocysteiny, co jest czynnikiem ryzyka chorób serca i naczyń krwionośnych, a u kobiet w ciąży może przyczyniać się do poronień oraz wad rozwojowych płodu.