Celiakia (choroba trzewna) jest chorobą o podłożu immunologicznym, która występuje u osób z predyspozycją genetyczną. Mimo licznych badań nad metodami leczenia celiakii nadal podstawową terapią pozostaje ścisła dieta bezglutenowa, gdyż to właśnie spożywanie glutenu wywołuje objawy choroby. W przypadku pacjentów z celiakią oporną na leczenie stosuje się leki immunosupresyjne, nowoczesne leczenie biologiczne, a nawet chemioterapię.
Zespół złego wchłaniania
Nieleczona celiakia prowadzi do pogłębienia się niedoborów pokarmowych związanych z zespołem złego wchłaniania. Z powodu upośledzenia wchłaniania składników odżywczych z przewodu pokarmowego dochodzi do niedożywienia organizmu i występowania chorób związanych z niedoborami. Najczęściej stwierdza się anemię z niedoboru żelaza, zaś niewłaściwe wchłanianie wapnia i witaminy D może prowadzić do osteoporozy i osteopenii.
Leczenie celiakii
Obecnie jedyną metodą leczenia choroby trzewnej jest ścisła dieta bezglutenowa. Zazwyczaj pacjenci, którzy dopiero rozpoczynają leczenie żywieniowe, zanim nauczą się, jak dbać o różnorodność spożywanych posiłków, otrzymują zalecenia stosowania dodatkowej suplementacji. Niedobory dotyczą głównie żelaza, wapnia, magnezu oraz witamin A, D, K, B12 i kwasu foliowego. Przestrzeganie odpowiednich zaleceń żywieniowych prowadzi do ustąpienia dolegliwości i cofnięcia się niekorzystnych zmian w organizmie (suplementacja może doprowadzić do reminalizacji kośćca), co poprawia komfort życia chorych.
Zagrożenia związane z dietą bezglutenową
Stała rezygnacja ze spożywania glutenu jest konieczna, ale wiąże się z ryzykiem niewłaściwego zbilansowania diety. Często chorzy muszą wykluczyć także produkty zawierające laktozę – ze względu na jej przejściową nietolerancję, która wynika z uszkodzenia śluzówki jelita i zaburzonego wydzielania laktazy. Problem ten może dotyczyć na stałe nawet 20% pacjentów z chorobą trzewną. Z analizy składu produktów bezglutenowych wynika, że mają one niską zawartość witamin z grupy B, żelaza, cynku, magnezu, wapnia oraz błonnika pokarmowego. Ze względu na niższą zawartość substancji odżywczych produkty bezglutenowe nie mogą zastąpić produktów glutenowych. Do największych zagrożeń związanych z wprowadzeniem diety bezglutenowej należą:
- wysokie spożycie tłuszczów (nasyconych i utwardzanych tłuszczów roślinnych)
- wysokie spożycie cukru
- zbyt małe spożycie błonnika pokarmowego
- niedobory witamin z grupy B, witaminy A, D, K, kwasu foliowego, wapnia, żelaza, magnezu, cynku i miedzi
- zbyt wysoka wartość kaloryczna diety
Dieta bezglutenowa może być zdrowa, ale musi być odpowiednio zbilansowana.
Praktyczne wskazówki
Osoby na diecie bezglutenowej powinny jak najczęściej sięgać po odpowiednie zamienniki produktów zbożowych zawierających gluten – bezglutenowe kasze (np. jaglaną, gryczaną, kukurydzianą) i zboża (ryż biały i brązowy, kukurydza, proso) oraz nasiona i orzechy, które są bogate w niezbędne składniki mineralne i błonnik pokarmowy. Do posiłków zaleca się dodawanie ziaren słonecznika, dyni oraz sezamu. Słodycze można zastąpić suszonymi owocami i orzechami albo gorzką czekoladą, a płatki śniadaniowe z mąki pszennej – płatkami kukurydzianymi bez słodu, płatkami ryżowymi lub z komosy ryżowej. Z ulubionych ziaren i orzechów można przygotować domowe musli lub granolę. Warto sięgać po artykuły z amarantusa (takie jak nasiona, mąki, płatki, popping, olej roślinny), który jest bogaty w witaminy z grupy B, foliany, witaminę C oraz żelazo, wapń, magnez i miedź. Wartość odżywczą diety poprawi również włączenie do jadłospisu tapioki, sorga i komosy ryżowej.
Leczenie żywieniowe jest jedyną formą terapii celiakii i należy stosować je stale. Miarą skuteczności leczenia jest ocena stanu odżywienia. Eliminacja glutenu z diety często powoduje niedobory pokarmowe. Chorzy muszą zwracać uwagę, które produkty zawierają gluten, wyrobić sobie nawyk czytania etykiet, znać zboża i kasze naturalnie bezglutenowe i wiedzieć, w jaki sposób zbilansować dietę pod kątem najważniejszych składników mineralnych, witamin i błonnika pokarmowego. Kupując gotowe produkty bezglutenowe, należy wybierać te bez dużej liczby dodatków do żywności. Osoby na diecie bezglutenowej powinny szukać produktów ze znakiem „Przekreślonego Kłosa”. Warto skorzystać z pomocy specjalisty – dietetyka lub lekarza z doświadczeniem w prowadzeniu dietetycznym pacjentów z chorobą trzewną – w zakresie edukacji żywieniowej i we wdrożeniu zbilansowanej, zdrowej diety.
Opracowano na podstawie:
- Gałęcka M., Dieta w chorobach autoimmunologicznych, Warszawa 2017, s. 127–130, 143.
- Myszkowska-Ryciak J., Długotrwałe stosowanie diety bezglutenowej – problemy praktyczne i zagrożenia, Bez Glutenu 2013.
- Podolak-Dawidziak M., Niedokrwistość z niedoboru żelaza, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1.2., [dostęp: 15.11.2018].
- Szajewska H., Celiakia, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.10., [dostęp: 15.11.2018].
- Produkty zawierające gluten i ich odpowiedniki bezglutenowe mogą się istotnie różnić zawartością składników odżywczych, https://www.mp.pl/pediatria/przeglad-badan/167420,produkty-zawierajace-gluten-a-ich-odpowiedniki-bezglutenowe, [dostęp: 15.11.2018].