Celiakia (ang. coeliac disease, CD), znana również jako choroba trzewna lub enteropatia glutenozależna, to jedna z najczęstszych chorób o podłożu autoimmunizacyjnym. Polega na trwałej nietolerancji glutenu, występującej u osób z predyspozycjami genetycznymi. Spożycie glutenu prowadzi u nich do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, co skutkuje zanikiem kosmków jelitowych.
Dotychczas celiakia kojarzona była jako choroba wieku dziecięcego. Obecnie wiadomo, że może występować w każdym wieku, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Około 60% przypadków rozpoznawanych jest u dorosłych, z czego 15–20% to osoby powyżej 60. roku życia.
Gluten jest zapasowym białkiem roślinnym występującym w ziarnach zbóż: pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie. Składa się z mieszaniny białek roślinnych, głównie gliadyny i gluteniny (rodzaj glutelin), które są czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju celiakii u osób genetycznie predysponowanych. Odpowiednikami gliadyny w pozostałych zbożach są sekalina w życie i hordeina w jęczmieniu.
Wyróżnia się następujące czynniki wpływające na rozwój celiakii:
