Badanie genów HLA-DQ2/DQ8
Badanie genów HLA-DQ2/DQ8 wykonuje się jednorazowo, ponieważ wynik jest ważny przez całe życie. Teoretycznie powinien być taki sam niezależnie od tego, które laboratorium wykonało analizę, w praktyce bywa jednak różnie. Może się zdarzyć, że ta sama osoba, zleciwszy oznaczenie genów HLA-DQ2/DQ8 dwóm niezależnym laboratoriom, otrzyma różne wyniki – mimo że analizie poddano ten sam materiał genetyczny. Laboratoria te z pewnością uzyskały identyczny wynik, ale inaczej go interpretują i opisują.
Wynik badania HLA-DQ2/DQ8, który otrzymujemy w laboratorium, rozpisany jest na tak zwane allele (warianty genu), które kodują podjednostkę alfa (allel DQA1) i beta (allel DQB1). Wynik dodatni w zakresie HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 stwierdzamy, gdy obecne są obydwie odpowiadające im podjednostki alfa i beta (rys. 1). Najwyższe ryzyko zachorowania na celiakię dotyczy osób posiadających oba genotypy: HLA-DQ2.5 i HLA-DQ8 (1:7), tylko HLA-DQ2.5 (1:10) bądź tylko HLA-DQ8 (1:12).
Nie zawsze jednak predyspozycja do celiakii jest tak prosta do oceny. Nierzadko w próbce wykrywa się obecność tylko jednego allelu odpowiadającego za jedną podjednostkę, alfa lub beta (nie powstaje wówczas pełna cząsteczka HLA-DQ2/DQ8). W takim przypadku zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami (ESPGHAN 2012) powinniśmy wydać wynik negatywny, oznaczający, że pacjent nie ma genotypu HLA-DQ2/DO8 i tym samym predyspozycji do celiakii. Ale czy na pewno?
Okazuje się, że obecność allelu DQB1*02, kodującego podjednostkę beta dla DQ2, w układzie homozygotycznym (tj. w dwóch jednakowych kopiach) niesie wysokie ryzyko celiakii. Jedna na 26 osób z takim wariantem genetycznym zachoruje na celiakię. Jeśli natomiast allel ten występuje w układzie heterozygotycznym (tylko jedna kopia genu), groźba choroby jest znacząco mniejsza, bo 1:210.
Interpretacja wyniku HLA-DQ2/DQ8
Interpretacja wyniku HLA-DQ2/DQ8 powinna zawierać następujące elementy:
- wynik w zakresie HLA-DQ2.5, HLA-DQ2.2 i HLA-DQ8 rozumiany jako obecność kompletnej cząsteczki zbudowanej z obu podjednostek: alfa i beta
- wykaz wszystkich badanych alleli kodujących podjednostki alfa i beta dla DQ2 i DQ8 ze wskazaniem, czy któraś z nich jest pozytywna (jako pojedyncza), zwłaszcza jeśli wynik dla kompletnej cząsteczki HLA-DQ2/DQ8 został oceniony jako negatywny
- wskazanie, czy HLA-DQ2.5, HLA-DQ2.2 lub pojedyncza podjednostka beta dla HLA-DQ2.5/DQ2.2 występuje w układzie homozygotycznym (2 kopie genu) bądź heterozygotycznym (1 kopia genu) – ma to bezpośrednie przełożenie na szacowanie stopnia ryzyka celiakii
- komentarz do uzyskanych danych z zaleceniem dalszych badań lub konsultacji, jeśli tego wymaga sytuacja
Szacowanie ryzyka zachorowania na celiakię
Większość laboratoriów ogranicza się do podania na wyniku badania HLA-DQ2/DQ8 tylko danych wymienionych w pkt 1, podczas gdy dopiero pełen zakres informacji (pkt 2, 3 i 4) pozwala na rzetelną ocenę indywidualnego ryzyka zachorowania na celiakię. Szczególnie przydatne jest uwzględnienie w analizie homozygotyczności i heterozygotyczności. Na przykład ryzyko rozwoju celiakii przy dodatnim wyniku dla:
- HLA-DQ2.5, homozygota, wynosi 1:10
- podjednostki beta HLA-DQ2.5/DQ2.2, homozygota, wynosi 1:26
- HLA-DQ2.5, heterozygota, wynosi 1:35
- podjednostki beta HLA-DQ2.5/DQ2.2, heterozygota, wynosi 1:210
Wybierając laboratorium, któremu chcemy zlecić badanie HLA-DQ2/DQ8, nie kierujmy się tylko ceną. Sprawdźmy przede wszystkim, jak szczegółowy wynik otrzymamy.
Opracowano na podstawie:
- Megiorni F., Pizzuti A., HLA-DQA1 and HLA-DQB1 in celiac disease predisposition: practical implications of the HLA molecular typing, Journal of Biomedical Science 2012; 19: 88.
- Husby S. et al., European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition Guidelines for the diagnosis of celiac disease, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 2012; 54 (1): 136–160.
- Karell K. et al., HLA Types in celiac disease patients not carrying the DQA1*05-DQB1*02 (DQ2) heterodimer: results from the European Genetics Cluster on celiac disease, Human Immunology 2003; 64: 469–477.
- Spurkland A. et al., HLA-DR and -DQ genotypes of celiac disease patients serologically typed to be non-DR3 or non-DR5/7, Human Immunology 1992; 35: 188–192.