Padaczka (epilepsja) należy do najczęstszych chorób neurologicznych. W Polsce cierpi na nią ok. 400 tys. osób, a w Europie liczba chorych szacowana jest na 3,6 mln [1]. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie badaniami dotyczącymi procesów immunologicznych zachodzących u osób z padaczką, gdyż wydaje się, że mechanizmy immunologiczne mogą być odpowiedzialne za patogenezę niektórych napadów padaczkowych [2].
Padaczka – leczenie
Padaczka to grupa przewlekłych zaburzeń neurologicznych charakteryzujących się napadami padaczkowymi [3], czyli przejściowymi zaburzeniami czynności mózgu, spowodowanymi przez nieuporządkowane wyładowania bioelektryczne w populacji neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Napady padaczkowe są wynikiem nadmiernej, nieprawidłowej aktywności komórek nerwowych kory mózgu [4]. Mimo rozwoju medycyny przyczyny występowania padaczki u niektórych pacjentów wciąż pozostają nieznane [5]. Podstawą leczenia epilepsji są leki przeciwpadaczkowe, ale drgawki nadal występują u jednej trzeciej pacjentów. Ponadto dostępne obecnie leczenie jest niezadowalające, ponieważ umożliwia jedynie złagodzenie objawów, jest skuteczne tylko u niektórych dotkniętych chorobą osób i często towarzyszą mu trwałe efekty toksyczne [6].
Padaczka autoimmunologiczna
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie badaniami nad padaczką autoimmunologiczną, która stanowi rzadką, ale potencjalnie możliwą do leczenia formę epilepsji. Ataki padaczkowe są częstym objawem autoimmunologicznych zaburzeń neurologicznych, w szczególności w przypadku limbicznego zapalenia mózgu lub wieloogniskowych zaburzeń paranowotworowych [7, 8, 9].
Od dawna wiadomo, że u chorych z padaczką występują zmiany w obwodowym układzie immunologicznym. W badaniach u osób z padaczką stwierdzono:
- zaburzenia w poziomach immunoglobulin w płynach ustrojowych, m.in. obniżony poziom immunoglobulin klasy IgA w surowicy [10]
- obniżenie liczby limfocytów we krwi [5] i zmiany stosunku limfocytów pomocniczych do supresorowych [11, 12]
- obniżenie aktywności komórek NK (ang. natural killer) – u osób z padaczką oraz ich krewnych [12]
Padaczka oporna na leczenie
Rosnąca liczba publikacji świadczy o zasadności wykonywania badań immunologicznych u pacjentów z padaczką oporną na leczenie [13, 14, 15]. Autoimmunologiczne podłoże padaczki można podejrzewać również u osób bez typowych objawów limbicznego zapalenia mózgu. Tego zagadnienia dotyczy np. praca opublikowana w styczniu 2013 r. przez lekarzy z Mayo Clinic. Badali oni grupę 32 chorych z lekooporną padaczką. U wszystkich tych pacjentów choroba pojawiła się w późniejszym wieku i nie poznano jej przyczyny. U krewnych 53% tychże pacjentów odnotowano częste występowanie chorób autoimmunologicznych: cukrzycy, celiakii, niedoczynności tarczycy, reumatoidalnego zapalenia stawów. U 63% pacjentów w badaniu rezonansem magnetycznym stwierdzono prawdopodobne zmiany zapalne, a u 31% podwyższoną liczbę leukocytów w płynie mózgowo-rdzeniowym. Co ciekawe, aż u 91% badanych wykazano obecność przeciwciał przeciw komórkom układu nerwowego (przeciwciał antyneuronalnych), m.in.:
- anty-VGKC (ang. voltage-gated potassium channel complex) – u 56%
- anty-GAD65 (ang. glutamic acid decarboxylase 65) – u 22%
- anty-CRMP-5 (ang. collapsin response mediator protein 5) – u 5%
- anty-Ma/Ta – u 1 pacjenta
- anty-NMDAR (ang. N-methyl-D-aspartate receptor) – u 1 pacjenta
Dzięki identyfikacji przeciwciał antyneuronalnych u trzech osób udało się wykryć nowotwór: u dwóch pacjentów z przeciwciałami anty-VGKC – raka tarczycy i prostaty, a u pacjenta z przeciwciałami anty-CRMP-5 – nawrotowy nowotwór pęcherza. Immunoterapia została zastosowana u 27 z 32 badanych. Po średnio 17 miesiącach leczenia 22 z tych 27 (81%) zgłosiło poprawę; 18 było wolnych od napadów padaczkowych.
Opisywane badanie, tak jak i wiele innych publikacji [16, 17, 18], wskazuje na korzyść płynącą ze stosowania immunoterapii w kontroli napadów padaczkowych u pacjentów niereagujących na konwencjonalne leczenie przeciwpadaczkowe. Świadczy to również o istotności przeprowadzenia badań immunologicznych, np. badania przeciwciał antyneuronalnych, u pacjentów z podejrzeniem padaczki autoimmunologicznej. Badania kohortowe wykazały obecność przeciwciał antyneuronalnych u 14% pacjentów z padaczką [14].
Opracowano na podstawie:
- https://www.pbkm.pl/aktualnosci/2015/pierwszy-w-polsce-zabieg-przeszczepienia-komorek-macierzystych-w-padaczce-lekoopornej-o-podlozu-autoimmunologicznym.
- McNamara J.O., Emerging insights into the genesis of epilepsy, Nature (Supplementary) 1999; 399: A15–22.
- Chang B.S., Lowenstein D.H., Epilepsy, New England Journal of Medicine 2003; 349 (13): 1257–1266.
- Adams R.D., Victor M., Ropper A.H., Principles of Neurology, 6th edn, New York 1997.
- Berg A.T., Berkovic S.F., Brodie M.J. et al., Revised terminology and concepts for organization of seizures and epilepsies: report of the ILAE Commission on Classification and Terminology 2005– 2009, Epilepsia 2010; 51 (4): 676–685.
- Kwan P., Brodie M.J., Early identification of refractory epilepsy, New England Journal of Medicine 2000; 342 (5): 314–319.
- Dalmau J., Rosenfeld M.R., Paraneoplastic syndromes of the CNS, Lancet Neurology 2008; 7 (4): 327–340.
- Bien C.G., Urbach H., Schramm J. et al., Limbic encephalitis as a precipitating event in adult-onset temporal lobe epilepsy, Neurology 2007; 69 (12): 1236–1244.
- Marnane M., Vincent A., Hutchinson M., New-onset focal epilepsy with palatal tremor and glutamic acid decarboxylase antibodies responding to intravenous immunoglobulin, Journal of Neurology 2008; 255 (10): 1603–1604.
- Aarli J.A., Fontana A., Immunological aspects of epilepsy, Epilepsia 1980; 21 (5): 451–457.
- Eeg-Olofsson O. et al., Abnormalities of T-lymphocyte subsets in epileptic patients, Acta Neurologica Scandinavica 1985; 72 (2): 140–144.
- Margaretten N.C., Warren R.P., Reduced natural killer cell activity and OKT4/OKT8 ratio in epileptic patients, Immunological Investigations 1986; 15 (2): 159–167.
- Vincent A., Irani S.R., Lang B., The growing recognition of immunotherapy-responsive seizure disorders with autoantibodies to specific neuronal proteins, Current Opinion in Neurology 2010; 23 (2): 144–150.
- McKnight K., Jiang Y., Hart Y. et al., Serum antibodies in epilepsy and seizure-associated disorders, Neurology 2005; 65 (11): 1730–1736.
- Irani S.R., Bien C.G., Lang B., Autoimmune epilepsies, Current Opinion in Neurology 2011; 24 (2): 146–153.
- Barajas R.F., Collins D.E., Cha S., Geschwind M.D., Adult-onset drug-refractory seizure disorder associated with anti-voltage-gated potassium-channel antibody, Epilepsia 2010; 51 (3): 473–477.
- Irani S.R., Buckley C., Vincent A. et al., Immunotherapy-responsive seizure-like episodes with potassium channel antibodies, Neurology 2008; 71 (20): 1647–1648.
- Irani S.R., Michell A.W., Lang B. et al., Faciobrachial dystonic seizures precede Lgi1 antibody limbic encephalitis, Annals of Neurology 2011; 69 (5): 892–900.