Słowo alergia pochodzi z języka greckiego i oznacza allos – odmienny i ergos – reakcja. Alergia pokarmowa polega na nadmiernej reakcji organizmu na substancje, które u ludzi zdrowych nie wywołują żadnych dolegliwości. Dotyczy 8% dzieci i 5% dorosłych na całym świecie, a w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby przypadków, głównie ze względu na wysoki udział czynników środowiskowych w rozwoju choroby. Uważa się, że wzrastające tempo życia i towarzyszący mu stres oraz zanieczyszczenie środowiska i większa ilość produktów przetworzonych w diecie przyczyniają się do zwiększenia liczby zachorowań, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych.
Jak wygląda odpowiedź organizmu
Alergia pokarmowa, w przeciwieństwie do nadwrażliwości pokarmowej, angażuje układ immunologiczny. Występuje po ponownym kontakcie z alergenem i najczęściej jest związana z uwalnianiem przeciwciał IgE oraz mediatorów reakcji zapalnej, np. histaminy, co prowadzi do pojawienia się objawów alergii. Trudność w trafnym zdiagnozowaniu alergii pokarmowej stanowi niespecyficzność jej objawów. Mogą być one związane nie tylko z układem pokarmowym, ale również z oddechowym, nerwowym czy objawiać się na skórze. Do najczęściej występujących objawów alergii zalicza się: bóle w nadbrzuszu, refluks, wymioty, biegunki, atopowe zapalenia skóry, obrzęki kończyn, przewlekłe zmęczenie, katar, afty jamy ustnej, zapalenie spojówek, czy też zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.
Leczenie alergii pokarmowej
Standardowe leczenie opiera się na diecie eliminacyjnej, czyli wykluczaniu produktów żywnościowych wywołujących alergię i często wdrożeniu środków farmakologicznych. Metoda ta jest jednak problematyczna, ponieważ wymaga ciągłej kontroli składów produktów przez osoby chore i znacząco obniża komfort zarówno ich życia, jak i bliskich im osób. Z tego względu naukowcy opracowują inne możliwości, tak żeby pomóc pacjentom zmagać się z alergiami pokarmowymi.
Immunoterapia alergenowa
Immunoterapia alergenowa polega na podawaniu pacjentowi coraz większej dawki alergenu w celu wywołania efektu odczulenia. Pozytywne rezultaty sprawiły, że opracowano doustne techniki odczulania OIT – oral immunotherapy” lub podjęzykowe SLIT – sublingual immunotherapy. Metaanaliza badań klinicznych, w których przeprowadzono odczulanie na białka mleka krowiego wykazała, iż nawet 62% pacjentów, u których zastosowano OIT, mogło spożyć 200 ml mleka bez obawy wystąpienia reakcji alergicznej, a dodatkowe 25% tolerowało mniejsze dawki w granicach 10–184 ml na dzień. Podobnie, badania odczulania na alergen jaja kurzego wykazały 55% skuteczności przy stosowaniu 5 g dawki i 75% po roku terapii OIT dla dawki 10 g. Efektywność terapii wydaje się zwiększać wraz z czasem jej trwania, jednak należy pamiętać, że konieczne jest przeprowadzenie dokładniejszych badań na większej grupie pacjentów i że zastosowanie immunoterapii wiąże się często z wystąpieniem wielu reakcji niepożądanych. U niektórych badanych ze względu na długotrwałe podawanie alergenów może wystąpić wstrząs anafilaktyczny, który bez natychmiastowej reakcji i podania epinefryny może nawet doprowadzić do zgonu pacjenta.
Rekombinowane przeciwciała monoklonalne w walce z alergiami pokarmowymi
W leczeniu ciężkiej przewlekłej astmy alergicznej u dzieci powyżej 12. roku życia i dorosłych stosowany jest często lek biologiczny omalizumab, czyli rekombinowane przeciwciało monoklonalne przeciwko ludzkiemu IgE. Jego działanie polega na blokowaniu związania IgE przez receptor, co prowadzi do zmniejszenia całkowitego stężenia immunoglobuliny, blokując również wiązanie i degranulacje bazofili i komórek tucznych. Omalizumab zmniejsza więc reaktywność organizmu na alergeny, co może pomóc w kontrolowaniu objawów alergii. Cały czas trwają badania nad oceną jego skuteczności i efektywności, szczególnie w połączeniu z immunoterapiami metodą OIT. Dotychczasowe dane pokazują, że ma on duży potencjał w sytuacjach, gdzie tradycyjne leki przeciwhistaminowe lub glikokortykosteroidy nie przynoszą zadowalających efektów.
Innym przeciwciałem monoklonalnym stosowanym w terapii atopowego zapalenia skóry oraz jako uzupełniające leczenie w przypadku ciężkiej astmy z zapaleniem typu 2 jest dupilumab, skierowany przeciwko podjednostce alfa receptora interleukiny 4, który blokuje szlaki sygnałowe związane z interleukiną 4 i 13. Obecnie trwają badania kliniczne, które pozwalają ocenić skuteczność stosowania dupilumabu zarówno w monoterapii, jak i w kombinacji z immunoterapią OIT.
Oprócz tego trwają badania nad potwierdzeniem efektywności stosowania innych przeciwciał przeciwko interleukinom tj. IL-13 (Lebrikizumab), IL-5 (Mepolizumab i Resilizumab) oraz IL-33 (Etokimab).
Adiuwanty Th1
Adiuwanty, które stosuje się w podnoszeniu skuteczności szczepionek, mają również zastosowanie jako substancje uzupełniające w celu poprawy skuteczności leczenia alergii pokarmowej. Do adiuwantów odpowiedzi zapalnej Th1 zalicza się MPL, czyli monofosforylowy lipid A, który stosowany jest w immunoterapii alergicznego nieżytu nosa. Jego skuteczność jest sprawdzana w terapii metodą SLIT przeciwko alergenom orzeszków ziemnych.
Oligonukleotydy CpG
Kolejną formą leczenia jest terapia oparta na zastosowaniu oligonukleotydów CpG wraz z ekstraktem np. orzeszków ziemnych, która w modelach mysich wykazała zmniejszone stężenia specyficznych przeciwciał IgE oraz prozapalnych cytokin. Ponadto nie wywołuje wstrząsu anafilaktycznego po spożyciu alergenu, co sprawia, że jest bezpieczniejszą alternatywą dla immunoterapii OIT i być może w niedalekiej przyszłości będzie z powodzeniem stosowana u ludzi.
Alergeny modyfikowane
Modyfikowane chemicznie lub genetycznie alergeny są stosowane ze względu na ich działanie odczulające, przy jednoczesnym zmniejszeniu zdolności do wywołania reakcji alergicznych, a więc wystąpienia niepożądanych reakcji organizmu. Najczęstsze modyfikacje obejmują usuwanie epitopów alergenowych, które są szczególnie immunogenne, czy też zmianę struktury białka w taki sposób, aby organizm reagował na nie mniej intensywnie. Są zatem bezpieczniejszą alternatywą dla terapii OIT i SLIT.
Mikrobiom
Mikrobiom jelitowy jest kluczowy dla kształtowania odporności organizmu i może być modyfikowany przez różne czynniki, takie jak rodzaj porodu, sposób karmienia, antybiotykoterapia we wczesnym dzieciństwie oraz obecność zwierząt domowych. Brak czynników protekcyjnych może prowadzić do zmniejszonej różnorodności bakterii jelitowych i zwiększenia proporcji niekorzystnych bakterii, co sprzyja nadmiernej wrażliwości na alergeny pokarmowe. Badania nad mikrobiomem sugerują, że manipulacja bakteriami jelitowymi może mieć zarówno profilaktyczny, jak i terapeutyczny wpływ na pacjenta z alergią pokarmową. Niektóre wykazały pozytywny wpływ probiotyków na zmniejszenie objawów alergii pokarmowej, zwłaszcza w przypadku alergii na mleko krowie, ale inne nie potwierdziły istotnej statystycznie poprawy.
Alternatywą dla suplementacji probiotyków może być przeszczep mikrobioty kałowej od zdrowych osób. Obecnie stosuje się to rozwiązanie głównie w ciężkich przypadkach infekcji bakterią Clostridium difficile. Jednak badania na mysim modelu alergii pokarmowej sugerują, że przeszczep mikrobioty od zdrowych noworodków może chronić przed reakcjami anafilaktycznymi po ekspozycji na alergeny. Trwają badania kliniczne pierwszej fazy nad bezpieczeństwem i skutecznością zamrożonej mikrobioty kałowej podawanej w kapsułkach osobom dorosłym z alergią na orzeszki ziemne.
Podsumowanie
Obecnie jedyną rekomendowaną metodą leczenia alergii pokarmowej jest eliminacja alergenów z diety pacjenta, z możliwym wsparciem w formie farmakoterapii. Jednakże niska jakość życia pacjentów i ich rodzin skłania do poszukiwania alternatywnych metod leczenia. Jednym z podejść, które zdobywa coraz większą popularność, jest immunoterapia. Niemniej jednak, ze względu na ryzyko wystąpienia efektów ubocznych, nie ma jednoznacznej odpowiedzi, czy powinna ona być rutynowo stosowana. Innym interesującym rozwiązaniem może być terapia przy użyciu przeciwciał monoklonalnych. Jednakże, ze względu na wysokie koszty, ich zastosowanie jest często ograniczone do leczenia ciężkich postaci alergii pokarmowej i innych chorób alergicznych. Szczególnie obiecujące wydają się badania nad mikrobiomem, ponieważ ma on istotny wpływ na rozwijającą się odporność u dzieci. W związku z tym tańszą i znacznie bezpieczniejszą metodą leczenia może okazać się suplementacja odpowiednimi kombinacjami probiotyków lub nawet przeszczep mikroflory jelitowej. Zastosowanie tego typu preparatów u niemowląt z grupy ryzyka może potencjalnie zapobiec wystąpieniu alergii pokarmowej. Konieczne jest przeprowadzenie wielu badań, aby jednoznacznie stwierdzić, która metoda jest najlepsza w określonych przypadkach klinicznych. Niemniej jednak, daje to nadzieję pacjentom cierpiącym na alergie pokarmowe na poprawę jakości życia.
Opracowano na podstawie: Narożna B., Nowe perspektywy w terapii alergii pokarmowej, Alergia, 2021, 2; 41–43.