Czy infekcje w ciąży niosą z sobą ryzyko dla dziecka? Na co dzień narażeni jesteśmy na kontakt z wieloma różnymi wirusami i bakteriami. W przypadku łagodnego przeziębienia kobieta w ciąży zwykle nie musi martwić się o zdrowie rozwijającego się płodu. Niestety, istnieje wiele patogenów, które mogą zakłócić prawidłowy rozwój dziecka. Niektóre wirusy i bakterie czy pierwotniaki, które zakażają organizm matki, mogą przenikać przez łożysko i zagrażać również dziecku. Takie patogeny zaliczane są do tzw. grupy TORCH. Infekcje w ciąży wywołane czynnikami z grupy TORCH mogą stanowić poważne zagrożenie i prowadzić do zaburzeń w rozwoju płodu, a nawet skutkować poronieniem. Konsekwencje infekcji w ciąży zależą od konkretnego czynnika zakaźnego oraz etapu ciąży, w którym dochodzi do zakażenia.
TORCH to akronim (skrót) utworzony od pierwszych liter nazw czynników zakaźnych:
Infekcje tymi patogenami podczas ciąży mogą prowadzić do poronienia lub powstania ciężkich wad wrodzonych. Ryzyko komplikacji jest szczególnie wysokie, gdy ciężarna doświadcza zakażenia po raz pierwszy w życiu, co określa się jako „pierwotne zakażenie”.
Toksoplazmoza to choroba, która budzi szczególny niepokój wśród kobiet w ciąży i tych, które dopiero starają się o dziecko. Czynnikiem chorobotwórczym powodującym toksoplazmozę jest pierwotniak Toxoplasma gondii. Pierwotniak ten występuje w przewodzie pokarmowym kotów i w tkankach niemal wszystkich ssaków (w tym człowieka) oraz niektórych ptaków. Zarażony kot wydala z kałem oocysty. Do zakażeń dochodzi najczęściej poprzez spożycie cyst pierwotniaka obecnych w zanieczyszczonej wodzie lub pokarmie, a także w surowych produktach mięsnych pochodzących od zakażonych zwierząt. U dorosłych toksoplazmoza zwykle przebiega łagodnie lub nawet bezobjawowo. U osób z prawidłową odpornością można czasem zaobserwować powiększenie węzłów chłonnych w obrębie głowy i szyi. Do pozostałych objawów zalicza się wysypkę czy objawy grypopodobne – jak gorączka, dreszcze, osłabienie, złe samopoczucie, bóle mięśni.
Natomiast toksoplazmoza w ciąży może być bardzo niebezpieczna – szczególnie dla płodu. Jeżeli ciężarna kobieta zostanie zakażona, pierwotniak może przeniknąć przez łożysko i spowodować tzw. zakażenie wrodzone. Toksoplazmoza w ciąży najgroźniejsza jest na najwcześniejszych jej etapach (wraz z upływem tygodni ciąży niebezpieczeństwo maleje) oraz gdy występuje u matki po raz pierwszy (zakażenia pierwotne).
Patogenem powodującym różyczkę jest rozpowszechniony na całym świecie wirus różyczki (Rubella virus). Różyczka najczęściej kojarzy się z łagodną chorobą wirusową wieku dziecięcego, przenoszoną drogą kropelkową, przebiegającą z charakterystyczną wysypką. Jest jednak bardzo niebezpieczna dla ciężarnych kobiet, zwłaszcza tych, które zachorują w pierwszych tygodniach ciąży – różyczka jest szczególnie groźna, jeśli do zakażenia dojdzie przed 16. tygodniem ciąży, gdyż wtedy kształtują się narządy wewnętrzne dziecka. Zachorowanie na wczesnym etapie ciąży ma więc najpoważniejsze konsekwencje. Różyczka może przebiegać bezobjawowo u kobiety ciężarnej, podczas gdy płód jest narażony na poważne powikłania – od poronienia do licznych wad wrodzonych.
Cytomegalia to choroba zakaźna wywoływana przez cytomegalowirusa (Cytomegalovirus, CMV). Zakażenie wirusem cytomegalii jest bardzo powszechne i występuje na całym świecie. Najczęściej ma bezobjawowy i mało specyficzny przebieg, stanowi tym samym wyzwanie diagnostyczne dla lekarza. Postawienie rozpoznania wyłącznie na podstawie objawów infekcji nie jest możliwe.
Do zakażenia dochodzi zazwyczaj przez kontakt ze śliną, moczem, łzami, krwią, mlekiem, nasieniem, a także wydzieliną szyjki macicy osób zainfekowanych. Istnieje też możliwość zakażenia CMV drogą kontaktów seksualnych. Po pierwszej infekcji wirus przechodzi w stan nieaktywny (uśpiony), w przyszłości może dojść do reaktywacji zakażenia (zakażenie nawracające, wtórne). Dzieje się tak przeważnie w stanach osłabienia organizmu.
Cytomegalia jest szczególnie niebezpieczna w ciąży, gdyż może powodować wady rozwojowe płodu, a nawet doprowadzić do poronienia. Najgroźniejsze dla rozwoju dziecka są zakażenia na początku ciąży oraz występujące u matki po raz pierwszy (zakażenia pierwotne). Powtórne zachorowanie w trakcie ciąży może powodować zakażenie wrodzone, ale ryzyko to jest dużo niższe.
Opryszczka pospolita jest chorobą wywoływaną przez wirusa Herpes simplex, czyli HSV. Charakteryzuje się występowaniem pęcherzyków na skórze i błonach śluzowych. Infekcja ta jest rozpowszechniona na całym świecie i zwykle przebiega łagodnie. Znane są dwa typy wirusa opryszczki, które atakują odrębne okolice ciała: infekcja Herpes simplex typu 1 zazwyczaj obejmuje okolice ust i nosa, natomiast Herpes simplex typu 2 – okolice genitalne.
Zakażenia wewnątrzmaciczne wirusem opryszczki są wyjątkowo rzadkie. Ryzyko dla płodu związane z infekcją HSV dotyczy głównie przypadków zakażeń pierwotnych, czyli występujących u matki po raz pierwszy w życiu. Może wówczas dojść do utraty ciąży lub trwałych zaburzeń neurologicznych u dziecka. Wcześniejsze zachorowania nie zapobiegają nawrotom lub powtórnym zakażeniom. Natomiast nawroty opryszczki wiążą się z dużo niższym ryzykiem (2%) przeniesienia zakażenia z matki na płód.
Infekcje w ciąży mogą mieć poważne skutki. Konsekwencje zakażeń patogenami z grupy TORCH mogą ujawnić się:
Skutki zakażeń wrodzonych mogą być różnorodne i zależą od rodzaju patogenu oraz etapu ciąży, w którym doszło do zakażenia. Oto kilka możliwych skutków zakażeń wrodzonych:
Świadomość, profilaktyka zakażeń, ale również odpowiednia diagnostyka oraz leczenie w przypadku groźnych zakażeń w ciąży są kluczowe dla zdrowia dziecka i minimalizacji ryzyka powikłań w trakcie ciąży.
