Orzeszki ziemne, znane również jako orzeszki arachidowe, należą do rodziny roślin strączkowych, bogatych w białka, tłuszcze, witaminy, minerały i błonnik. Mimo wielu korzyści wynikających z ich spożywania, zawartość aż 17 różnych białek o unikalnej strukturze jest źródłem wielu alergenów i może wywoływać silne reakcje immunologiczne. Alergia na orzeszki ziemne (AOZ) jest jednym z najczęstszych rodzajów alergii pokarmowej, która dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci na całym świecie. AOZ to IgE-zależna alergia pokarmowa potencjalnie zagrażająca życiu, gdyż spożycie nawet niewielkiej ilości orzechów może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, a nawet śmierci.
Epidemiologia i przyczyny występowania
Częstość występowania AOZ zależy od badanej populacji i czynników, takich jak wiek i miejsce zamieszkania pacjentów oraz przyjęte kryteria diagnostyczne i metody badania. Szacuje się, że AOZ dotyka 0,5% osób na świecie i jest częściej rozpoznawana u dzieci niż u dorosłych. Według danych orzechy są główną przyczyną śmiertelnych reakcji anafilaktycznych indukowanych spożyciem pokarmu i odpowiadają za około 20% wszystkich anafilaksji. Z tego względu osoby uczulone muszą zachować szczególną ostrożność i wystrzegać się wszelkich produktów zawierających nawet śladowe ilości orzechów. Przyczyn wzrostu częstości występowania AOZ szuka się w diecie, przede wszystkim w spożywaniu żywności GMO, w jedzeniu zawierającym konserwanty i barwniki, czy też nieprawidłowo zbalansowanej zarówno pod względem kaloryczności, jak i składników odżywczych. Ponadto, oprócz czynników środowiskowych, istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne. Zauważono, że wpływ na rozwój AOZ ma również stosowanie antybiotykoterapii we wczesnym okresie życia dziecka.
Patomechanizm
Alergia na orzeszki ziemne ma charakter reakcji IgE-zależnej. Po spożyciu orzechów ziemnych ich białka są trawione w przewodzie pokarmowym, wskutek czego następuje wchłanianie ich fragmentów przez komórki jelita cienkiego. Następnie limfocyty T rozpoznają antygeny białkowe, które są prezentowane przez komórki układu immunologicznego zwane komórkami prezentującymi antygen (ang. antygen presenting cell, APC), co skutkuje aktywacją limfocytów T pomocniczych. Wydzielają one cytokiny, które stymulują inne komórki immunologiczne, w tym komórki B, do produkcji immunoglobulin IgE, wiążących się specyficznie z alergenami orzechów ziemnych. W rezultacie osoba staje się uczulona na orzechy ziemne, co oznacza, że jej układ immunologiczny reaguje nadmiernie na te alergeny. W przypadku kolejnej ekspozycji na orzechy ziemne (drogą ustną, przezskórną lub wziewną), IgE związane z komórkami tucznymi i bazofilami zostają znowu aktywowane, co prowadzi do uwalniania mediatorów alergicznych, takich jak histamina. Uwalniane substancje chemiczne, zwłaszcza histamina, są odpowiedzialne za objawy alergii, takie jak pokrzywka, obrzęk, trudności w oddychaniu, a w najcięższych przypadkach anafilaksja.
Przebieg kliniczny
Objawy po spożyciu orzeszków ziemnych rozwijają się zazwyczaj od kilku minut do kilku godzin. Większość ma charakter łagodny i ustępuje po kilkunastu minutach. Cięższe mogą utrzymywać się dłużej. Do najbardziej charakterystycznych należą:
- zmiany skórne: pokrzywka, świąd, zaczerwienienie i obrzęk skóry
- objawy ze strony układu oddechowego: napady kichania, katar, łzawienie oczu, kaszel, duszność
- objawy ze strony układu pokarmowego: przyspieszenie perystaltyki jelit, gwałtowne skurcze jelit, bóle brzucha, wymioty
Jak już wspomniano, spożycie orzechów ziemnych jest również najczęstszą przyczyną anafilaksji na świecie i szacuje się, że występuje przynajmniej raz w życiu u ponad 30% pacjentów z AOZ. Śmierć następuje zazwyczaj na skutek wstrząsu anafilaktycznego lub niedrożności dróg oddechowych.
Diagnostyka i zalecenia żywieniowe
Diagnostyka alergii na orzechy opiera się na obrazie klinicznym pacjenta oraz wynikach testów laboratoryjnych. Najczęściej wykorzystuje się testy z krwi (swoiste IgE) i punktowe testy skórne (ang. skin prick tests). Po stwierdzeniu alergii na dany składnik konieczne jest jego wykluczenie z diety. Zalecenia żywieniowe powinny być jednak zindywidualizowane, ponieważ często odnotowuje się również współwystępowanie nadwrażliwości na owoce i nasiona roślin strączkowych.
Alergia na orzeszki ziemne może znacząco wpływać na jakość życia, ale odpowiednie leczenie i edukacja pacjentów mogą pomóc w minimalizowaniu ryzyka wystąpienia reakcji alergicznych. Osoby z alergią muszą zwracać uwagę na etykiety produktów i kontrolować ich skład oraz wiedzieć, jak należy zachować się w przypadku wystąpienia objawów alergii, aby doprowadzić do ich złagodzenia.
Aby wykonać test w kierunku alergii IgE-zależnej na orzeszki ziemne skorzystaj z profilu EUROLINE Pokarmowy lub określ indywidualny profil uczulenia na białka orzeszków ziemnych za pomocą specjalistycznych testów EUROLINE DPA-Dx: Pediatryczny 1 lub Orzeszki ziemne 1.
Opracowano na podstawie:
- Gawryjołek J., Krogulska A., Alergia na orzeszki ziemne – epidemiologia, patomechanizm, czynniki ryzyka, drogi ekspozycji, objawy i rokowanie, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2022; 9, 3: 150–159.
- https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/alergeny/pokarmowe/57801,alergia-na-orzeszki-ziemne-arachidowe
- Wróblewska B., Jędrychowski L., Orzechy arachidowe (Arachis hypogea) – popularne źródło alergii pokarmowej, Zywność 4 (25), 2000: 104–113.
