Wstęp
Zmiany klimatu i ich wpływ na środowisko naturalne są dziś przedmiotem licznych badań. Obszarem, który szczególnie odczuwa skutki globalnego ocieplenia, są alergie i choroby alergiczne. Związane z działalnością człowieka emisje gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenek węgla, metan czy tlenki azotu, powodują wzrost temperatury na Ziemi. Wpływa to negatywnie na zdrowie człowieka i przyczynia się do wzrostu liczby osób cierpiących na alergie.
Wpływ wzrostu temperatury na układ odpornościowy i choroby alergiczne
Wysokie temperatury mają duży wpływ na układ odpornościowy, szczególnie na integralność bariery ochronnej skóry i nabłonka dróg oddechowych. W warunkach podwyższonej temperatury struktury te stają się bardziej przepuszczalne i podatne na wnikanie alergenów, co może zwiększać ryzyko reakcji alergicznych, jak również zaostrzenia takich chorób jak astma, alergiczny nieżyt nosa (ANN) oraz atopowe zapalenie skóry (AZS).
Ekstremalne upały zwiększają także częstotliwość oddechów i objętość oddechową, co może prowadzić do zaostrzenia objawów astmatycznych. Badania wykazały, że każdy wzrost temperatury o 5°C wiąże się z pogorszeniem funkcji płuc, szczególnie u osób zamieszkujących tereny miejskie, gdzie zanieczyszczenie powietrza dodatkowo potęguje skutki upałów.
Wilgotność, powodzie i ekspozycja na pleśń
Klimat o wyższej wilgotności sprzyja rozwojowi pleśni, której zarodniki są silnym alergenem. Pleśń, poprzez uszkadzanie nabłonka dróg oddechowych, powoduje stany zapalne, które zwiększają ryzyko wystąpienia astmy i alergicznego nieżytu nosa. Zjawisko to jest szczególnie groźne w okresach powodzi – częstszych w wyniku zmian klimatu – które sprzyjają intensywnemu rozwojowi pleśni w domach i budynkach. Ponadto burze z piorunami, które stają się coraz częstsze, mogą prowadzić do wystąpienia „astmy burzowej” – zjawiska, w którym silne wiatry i wilgotność w trakcie burzy powodują rozdrobnienie pyłków i innych alergenów, co skutkuje ich szybkim rozprzestrzenianiem się w powietrzu i nagłym nasileniem objawów astmatycznych u alergików.
Wydłużenie okresu pylenia i wyższe stężenia alergenów
Zmiany klimatu przyczyniają się również do wydłużenia sezonu pylenia roślin i zwiększenia stężenia pyłków w atmosferze. Wzrost poziomu dwutlenku węgla oraz wyższe temperatury pobudzają rośliny do intensywniejszego wzrostu i produkcji pyłków. W badaniach wykazano, że wyższe stężenie CO₂ oraz temperatura wpływają na zwiększenie ilości i alergenności pyłków, co oznacza większą liczbę zaostrzeń chorób alergicznych i zwiększone ryzyko hospitalizacji pacjentów. Utrzymujące się przez dłuższy czas wysokie stężenia pyłków w powietrzu są wyzwaniem nie tylko dla alergików, ale również dla osób, które wcześniej nie miały problemów z alergiami, co wskazuje na ryzyko rozwoju nadwrażliwości u kolejnych grup populacyjnych.
Zanieczyszczenia powietrza jako czynnik nasilający choroby alergiczne
Wzrost temperatury i wilgotności oraz zmieniające się warunki klimatyczne wpływają również na jakość powietrza, szczególnie na obszarach zurbanizowanych. Zanieczyszczenia, takie jak ozon, dwutlenek azotu (NO₂) oraz pyły zawieszone (PM2,5 i PM10), mogą oddziaływać z pyłkami, zwiększając ich alergenność i prowadząc do zaostrzenia objawów alergicznych. Zanieczyszczenia te nie tylko nasilają alergie, ale również sprzyjają rozwojowi nadwrażliwości na nowe alergeny.
Cząsteczki PM2,5, które są wystarczająco małe, by przeniknąć głęboko do dróg oddechowych, zwiększają przepuszczalność nabłonka i wywołują nadreaktywność oskrzeli. W przypadku atopowego zapalenia skóry pyły PM10 mogą zaostrzać stan zapalny, wpływając negatywnie na barierę ochronną skóry i prowadząc do zwiększonego ryzyka wystąpienia objawów alergicznych u osób z predyspozycją.
Strategie zapobiegania i adaptacji
Wpływ zmian klimatu na zdrowie człowieka, w tym na wzrost częstości występowania i zaostrzenia objawów chorób alergicznych, staje się coraz bardziej oczywisty. W związku z tym konieczne jest podejmowanie działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych.
Odpowiednie działania prewencyjne obejmują przede wszystkim redukcję emisji CO₂, co może być realizowane poprzez rozwój odnawialnych źródeł energii i ochronę środowiska. Wprowadzenie zasad polityki środowiskowej, takich jak ograniczenie zanieczyszczeń i monitorowanie jakości powietrza, może pomóc w minimalizacji wpływu czynników zewnętrznych na zdrowie alergików. Ponadto edukacja społeczeństwa na temat wpływu zmian klimatycznych na zdrowie oraz zwiększanie świadomości obywateli i władz o konieczności podejmowania odpowiednich działań adaptacyjnych mogą skutecznie ograniczyć negatywny wpływ tychże zmian na zdrowie publiczne.
Wdrażanie środków zapobiegawczych i adaptacyjnych w kontekście zmian klimatycznych może być kluczowe w zapobieganiu wzrostowi zachorowań i zaostrzeń alergii, co przyczyni się do poprawy jakości życia społeczeństwa i zmniejszenia obciążenia systemu ochrony zdrowia.
Podsumowanie
Zmiany klimatyczne wpływają na rozwój i zaostrzenie chorób alergicznych poprzez różnorodne mechanizmy, takie jak wzrost temperatury, wyższa wilgotność, zanieczyszczenia powietrza oraz zmiany sezonów pylenia roślin. Wysokie temperatury osłabiają naturalne bariery ochronne skóry i nabłonka oddechowego, czyniąc je bardziej podatnymi na alergeny, a ekstremalne zjawiska pogodowe, w tym burze i powodzie, sprzyjają występowaniu nagłych zaostrzeń objawów alergii. Wzrost stężenia pyłków i zanieczyszczeń powietrza dodatkowo zwiększa ryzyko alergii u coraz szerszych grup ludzi.
Ochrona zdrowia publicznego wymaga wdrażania strategii zapobiegawczych i adaptacyjnych, takich jak redukcja emisji gazów cieplarnianych, monitorowanie jakości powietrza oraz edukacja społeczeństwa na temat skutków zmian klimatycznych. Działania te są niezbędne, aby ograniczyć wpływ zmian klimatu na zdrowie oraz zmniejszyć częstość i intensywność chorób alergicznych w przyszłości.
Opracowano na podstawie:
Narożna B., Wpływ zmian klimatu na rozwój chorób alergicznych. Alergia 2023; 3: 17–19.
