Choroba Alzheimera, klasyfikowana jako rodzaj demencji, jest jedną z najpowszechniejszych dolegliwości neuropsychiatrycznych. Charakteryzuje się stopniowym i nieodwracalnym uszkodzeniem mózgu. Wśród okoliczności wpływających na rozwój tej choroby wymienia się m.in. czynniki genetyczne. Gen APOE odpowiedzialny jest za kodowanie białka ApoE (apolipoproteina E), które odgrywa kluczową rolę w metabolizmie lipidów. Okazuje się, że ApoE wpływa również na ryzyko rozwoju i przebieg choroby Alzheimera.
Przyczyny choroby Alzheimera
Przyczyną choroby Alzheimera jest gromadzenie się w mózgu dwóch rodzajów białek: beta-amyloidu oraz białka tau. Prowadzi to do zaburzenia funkcji komórek nerwowych, ich degeneracji, a w konsekwencji do ich śmierci, co wywołuje symptomy choroby Alzheimera. Na rozwój i przebieg tej choroby istotny wpływ ma apolipoproteina E, która wiąże się z beta-amyloidem i odgrywa ważną rolę w jego usuwaniu z mózgu.
Objawy choroby Alzheimera
Do głównych objawów choroby Alzheimera należą m.in.:
- problemy z pamięcią krótkotrwałą,
- ograniczenie zdolności oceny sytuacji i podejmowania decyzji,
- nieadekwatne do warunków, nagłe zmiany nastroju i zachowania,
- zmiany w osobowości,
- umieszczanie przedmiotów codziennego użytku w nieodpowiednich miejscach,
- kłopoty z orientacją w czasie i przestrzeni.
Typy choroby Alzheimera
Możemy wyróżnić dwa typy choroby Alzheimera w zależności od rodzinnych predyspozycji:
- rodzinna postać (FAD, ang. family Alzheimer’s disease) – przynajmniej dwa przypadki choroby w rodzinie,
- sporadyczna postać (SAD, ang. sporadic Alzheimer’s disease) – brak rodzinnych uwarunkowań.
Większość przypadków (60–85%) to sporadyczna postać choroby Alzheimera z wieloczynnikowym typem dziedziczenia, gdzie kluczową rolę odgrywa polimorfizm genu APOE.
Gen APOE a Alzheimer
Gen APOE występuje w trzech głównych izoformach: APOE2, APOE3 i APOE4, z których każda ma inny wpływ na zdrowie mózgu.
Znaczenie badania genetycznego (izoform APOE) w chorobie Alzheimera:
APOE4:
- Jest to najsilniejszy genetyczny czynnik ryzyka sporadycznej postaci choroby Alzheimera.
- Osoby z jednym allelem APOE4 mają zwiększone ryzyko rozwoju choroby, a u osób z dwoma allelami to ryzyko jest znacznie wyższe.
- APOE4 sprzyja odkładaniu się beta-amyloidu w mózgu, co prowadzi do powstawania blaszek amyloidowych, charakterystycznych dla choroby Alzheimera.
APOE3:
- Jest to najczęstsza izoforma w populacji ogólnej.
- Ma neutralny wpływ na ryzyko choroby Alzheimera w porównaniu z APOE4 i APOE2.
APOE2:
- Uważa się, że jest ochronny wobec choroby Alzheimera.
- Osoby z jednym lub dwoma allelami APOE2 mają mniejsze ryzyko rozwoju choroby Alzheimera.
- APOE2 może wspierać bardziej efektywne usuwanie beta-amyloidu z mózgu.
- Osoby z dwoma allelami mają zwiększone ryzyko rozwoju hiperlipidemii typu III, prowadzącej m.in. do miażdżycy.
Możliwe warianty genetyczne i ich występowanie w populacji:
- genotyp ε4 (APOE4): kombinacja ε3/ε4 (23%), ε4/ε4 (2%), ε2/ε4 (2%),
- genotyp ε3 (APOE3): kombinacja ε3/ε3 (genotyp „normalny”, 58% populacji kaukaskiej),
- genotyp ε2 (APOE2): kombinacja ε2/ε3 (12%), ε2/ε2 (1%), ε2/ε4 (2%).
Wyniki badań genetycznych genu APOE a ryzyko choroby Alzheimera
| ε4/ε4 | ε3/ε4 | ε2/ε4 | ε3/ε3 | ε2/ε3 | ε2/ε2 |
| 5–8-krotne | 3-krotne | 2-krotne | brak ryzyka | zmniejszone ryzyko | zmniejszone ryzyko |
Podsumowanie: nadzieja na leczenie
Rola genu APOE w chorobie Alzheimera to kluczowy obszar badań, który oferuje potencjalne nowe możliwości terapeutyczne. Jednak jest jeszcze wiele wyzwań do pokonania, aby te terapie mogły zostać skutecznie zastosowane w praktyce klinicznej.
Nadzieję daje fakt, iż chociaż choroby Alzheimera nie można wyleczyć, przez kilka ostatnich lat byliśmy świadkami wprowadzania leków modyfikujących przebieg choroby. Terapie oparte na przeciwciałach monoklonalnych redukują złogi beta-amyloidu w mózgu, przez co spowalniają pogarszanie się funkcji poznawczych. Nowe leki są nadzieją dla chorych na alzheimera, ale proces ich weryfikacji w Europie wciąż trwa. Chociaż pacjenci czekają na te innowacyjne terapie, priorytetem pozostaje ich bezpieczeństwo, dlatego leki te nie są jeszcze dostępne na europejskim rynku.
Opracowano na podstawie:
- Liu C.C., Kanekiyo T., Xu H., Bu G., Apolipoprotein E and Alzheimer disease: risk, mechanisms, and therapy, “Nat Rev Neurol” 2013: 106–118.
- Ward A., Crean S., Mercaldi C.J., Collins J.M., Boyd D., Cook M.N., Arrighi H.M., Prevalence of Apolipoprotein E4 Genotype and Homozygotes (APOE e4/4) among Patients Diagnosed with Alzheimer’s Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis, “Neuroepidemiol” 2012: 1–17.
- Ghebremedhin E., Deller T., Risikofaktoren der Alzheimer-Krankheit. Was verraten uns die Gene?, “Forschung Frankfurt” 2007: 90–93.
- https://www.euroimmun.com/fileadmin/user_upload/News/Professional-articles/APOE_genotyping_CLI_2024.pdf.
