Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która u osób predysponowanych genetycznie rozwija się w wyniku spożywania glutenu – białka występującego w pszenicy, życie i jęczmieniu. Układ odpornościowy osób chorych na celiakię błędnie rozpoznaje gluten jako zagrożenie, co prowadzi do reakcji zapalnej i uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Choroba ta może objawiać się w różnorodny sposób: od typowych dolegliwości ze strony układu pokarmowego po nietypowe objawy związane z innymi narządami. W poniższym artykule omówimy najważniejsze przyczyny celiakii i mechanizmy, które prowadzą do jej rozwoju.
Objawy celiakii
Celiakia może powodować objawy o różnym nasileniu i charakterze:
- objawy jelitowe: biegunka, bóle brzucha, wzdęcia, utrata masy ciała;
- objawy ogólne: przewlekłe zmęczenie, osłabienie, niedokrwistość z niedoboru żelaza;
- objawy skórne: opryszczkowate zapalenie skóry (choroba Duhringa);
- objawy pozajelitowe: bóle stawów, zaburzenia płodności, osteoporoza, a także objawy neurologiczne, takie jak migrena czy neuropatia.
Niektóre osoby mogą nie mieć objawów klinicznych, co określa się jako celiakię niemanifestującą się (subkliniczną). W takich przypadkach chorobę często wykrywa się przypadkowo podczas badań diagnostycznych.
Jakie są przyczyny celiakii
Celiakia to choroba autoimmunologiczna o złożonych przyczynach. Rozwój choroby zależy od kombinacji czynników genetycznych, metabolicznych oraz środowiskowych. Choć gluten jest głównym wyzwalaczem reakcji organizmu, celiakia rozwija się tylko u osób z predyspozycjami genetycznymi. Dodatkowo do jej rozwoju mogą przyczynić się infekcje wirusowe, nieprawidłowa mikroflora jelitowa i inne czynniki środowiskowe.
Predyspozycje genetyczne do celiakii
Geny odgrywają kluczową rolę w rozwoju celiakii. U niemal wszystkich osób z celiakią występują specyficzne haplotypy genów HLA-DQ2 i/lub HLA-DQ8. Obecność tych genów zwiększa ryzyko rozwoju choroby, choć nie przesądza o jej wystąpieniu. Celiakia często występuje rodzinnie, co podkreśla znaczenie dziedziczności – ryzyko zachorowania u bliskich krewnych osoby chorej wynosi około 10%. Sprawdź, jak powinna wyglądać diagnostyka celiakii u dzieci.
Czynniki środowiskowe w rozwoju celiakii
Chociaż geny odgrywają kluczową rolę w podatności na chorobę, jej rozwój mogą wyzwalać czynniki środowiskowe. Jednym z nich jest infekcja wirusowa, która może zakłócić funkcjonowanie układu immunologicznego i przyczynić się do powstania reakcji autoimmunologicznej wobec glutenu.
Ekspozycja na gluten jako przyczyna celiakii
Gluten jest głównym czynnikiem wyzwalającym reakcję autoimmunologiczną w celiakii. Ilość spożywanego glutenu oraz czas pierwszej ekspozycji (np. w okresie niemowlęcym) mogą wpływać na ryzyko rozwoju choroby. Obecnie wiadomo jednak, że jeśli istnieją inne czynniki ryzyka, całkowite unikanie glutenu przez osoby z predyspozycjami genetycznymi nie zapobiega rozwojowi celiakii.
Czynniki immunologiczne w rozwoju celiakii
Nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego jest kluczowym elementem patogenezy celiakii. Spożycie glutenu prowadzi do aktywacji układu immunologicznego, który produkuje przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) oraz inne markery zapalne. Te reakcje wywołują uszkodzenie kosmków jelitowych, co z kolei upośledza wchłanianie składników odżywczych.
Inne czynniki rozwoju celiakii
Niektóre badania sugerują, że u osób predysponowanych genetycznie rozwój celiakii może być związany z mikrobiotą jelitową. Zaburzenia równowagi w składzie mikroorganizmów jelitowych mogą wpływać na reakcję immunologiczną wobec glutenu.
Jak powstaje celiakia
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o mechanizmach powstawania celiakii, obejrzyj film na YouTube: Patogeneza celiakii. Materiał w przystępny sposób tłumaczy, jak czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne przyczyniają się do rozwoju tej złożonej choroby.
