Mpox (dawniej nazywana małpią ospą) jest chorobą odzwierzęcą wywoływaną przez wirusa Monkeypox virus (MPXV), który należy do rodzaju Orthopoxvirus. Głównym rezerwuarem MPXV są drobne ssaki zamieszkujące tropikalne lasy Afryki Zachodniej i Środkowej. Po raz pierwszy wykryto go u małp w 1958 roku, natomiast przypadki zakażeń u ludzi odnotowano w 1970 roku. Poza Afryką wirus pojawił się po raz pierwszy w 2003 roku w Stanach Zjednoczonych.
Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu z chorym zwierzęciem, na przykład przez ugryzienie. Wśród ludzi wirus przenosi się głównie drogą kontaktu bezpośredniego, na przykład przez styczność ze zmianami skórnymi lub błonami śluzowymi osoby zakażonej. Rzadziej transmisja następuje drogą kropelkową, na przykład poprzez kaszel, kichanie lub ślinę chorego. Wirus MPXV nieustannie mutuje, a nowe warianty wykazują zdolność przenoszenia się również drogą kontaktów seksualnych, co znacząco utrudnia kontrolę nad rozprzestrzenianiem się choroby.
Krótka historia mpox
Do 2010 roku w Afryce odnotowano stosunkowo niewiele przypadków mpox, z wyjątkiem Demokratycznej Republiki Konga (DRK).
W 2012 roku w Republice Środkowoafrykańskiej rozpoczął się okres niestabilności społeczno-politycznej, który zmusił wielu ludzi do ucieczki ze wsi i szukania schronienia w lasach. Sytuacja ta prawdopodobnie stworzyła sprzyjające warunki do bezpośredniego kontaktu z dzikimi zwierzętami, będącymi potencjalnymi nosicielami wirusa MPXV. Jak mówi Emmanuel Nakouné (wirusolog z Instytutu Pasteura w Bangi): „Lekarze bez Granic regularnie wysyłali mi próbki w celu potwierdzenia diagnozy”.
W latach 2013–2016 zaobserwowano spowolnienie rozprzestrzeniania się MPXV. Średnia liczba przypadków w Republice Środkowoafrykańskiej wynosiła od 5 do 10 rocznie. W 2013 roku lokalni naukowcy uruchomili projekt badawczy (ang. Inter-Pasteurian Concerted Action) mający na celu lepsze poznanie epidemiologii mpox. Wyniki badań wykazały, że ponad 50% badanej populacji miało we krwi przeciwciała przeciwko wirusom z rodzaju Orthopoxvirus.
Rok 2017 okazał się przełomowy dla epidemiologii mpox. Przypadki zachorowań odnotowano w regionach, które wcześniej nie były dotknięte wirusem MPXV. To geograficzne rozprzestrzenienie sugeruje, że obszar bytowania zwierzęcych rezerwuarów wirusa prawdopodobnie się rozszerzył.
W 2018 roku poważna epidemia mpox w Nigerii przyciągnęła uwagę międzynarodowych ekspertów. W odpowiedzi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) zwołała spotkanie z udziałem przedstawicieli zainteresowanych krajów i opublikowała szczegółowy raport na temat sytuacji epidemicznej. W efekcie Instytut Pasteura w Bangi został mianowany instytutem referencyjnym, aby wzmocnić nadzór nad mpox w Afryce Środkowej i Zachodniej. Umożliwiło to monitorowanie zakażeń nie tylko w Republice Środkowoafrykańskiej, ale również w krajach sąsiednich, takich jak Republika Konga.
Afripox: wspólny projekt mający na celu lepsze zrozumienie mpox
Projekt Afripox został uruchomiony w 2019 roku, jednak wkrótce potem został zawieszony z powodu pandemii COVID-19. Wybuch mpox w wielu krajach w 2022 roku ponownie zwrócił uwagę na wirsua MPXV, co doprowadziło do wznowienia projektu.
Projekt był prowadzony aż do 2024 roku we współpracy zespołów z Instytutu Pasteura w Paryżu oraz Instytutu Pasteura w Bangi. Celem projektu było:
- precyzyjne opisanie przebiegu mpox w kontekście populacji afrykańskiej,
- zidentyfikowanie zwierzęcych rezerwuarów wirusa,
- ulepszenie testów diagnostycznych do diagnostyki MPXV,
- zrozumienie praktyk lokalnej ludności i jej postrzegania choroby.
Trzy najważniejsze odkrycia dotyczące mpox
Wiedza na temat mpox znacząco się poszerzyła dzięki szeroko zakrojonym badaniom przeprowadzonym w ostatnich latach. W trakcie projektu Afripox dokonano kilku ważnych odkryć:
- Zmiany skórne w okolicach narządów płciowych są powszechnym objawem u osób chorych na mpox – to wcześniej mało znany symptom choroby.
- Przenoszenie MPXV drogą płciową jest szczególnie częste w gęsto zaludnionych obszarach miejskich.
- Wiewiórka afrykańska (a dokładniej pręgowiórka samotna) została zidentyfikowana jako główny rezerwuar zwierzęcy wirusa MPXV.
Kluczową częścią projektu Afripox było również opracowanie wiarygodnych testów laboratoryjnych do diagnostyki mpox. Wprowadzenie w 2022 roku szybkich testów paskowych daje nadzieję na skuteczne rozpoznawanie choroby nawet w odległych regionach Afryki, gdzie dostęp do opieki zdrowotnej jest mocno ograniczony. Jak wyjaśnia Emmanuel Nakouné: „Testy wykorzystują technikę, w której wydzielina z krost (wypełnionych ropą ran) jest analizowana na paskach testowych, aby potwierdzić lub wykluczyć obecność wirusa u pacjenta”.
Podsumowanie
Projekt Afripox, który zakończył się w 2024 roku, stworzył nowe możliwości dla dalszych badań nad wirusem MPXV. Jednym z kluczowych wyzwań pozostaje ryzyko dalszego krążenia wirusa w miejskich obszarach Afryki, zwłaszcza wśród populacji wysokiego ryzyka, gdzie transmisja drogą płciową jest częsta. Opracowywane testy diagnostyczne mają kluczowe znaczenie dla przyszłych działań: testy serologiczne ułatwią prowadzenie badań epidemiologicznych, natomiast molekularne testy przyłóżkowe usprawnią diagnozowanie i leczenie pacjentów. Identyfikacja najbardziej zagrożonych grup populacyjnych umożliwi lokalnym władzom skuteczniejsze prowadzenie kampanii profilaktycznych oraz wdrażanie szczepionek, które są obecnie dostarczane do najbardziej narażonych regionów Afryki. Taka ukierunkowana strategia znacząco pomogła krajom uprzemysłowionym w powstrzymaniu epidemii mpox w 2022 roku.
Opracowano na podstawie:
