Jednym z wyzwań medycyny jest prawidłowa interpretacja reakcji immunologicznych organizmu. Autoimmunizację definiuje się jako nieprawidłową odpowiedź układu odpornościowego, w której przebiegu określone komórki zwracają się przeciwko tkankom i narządom własnego organizmu. Takie przewlekłe, nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego człowieka może prowadzić do rozwoju przewlekłych schorzeń, które nazywamy „choroby autoimmunologiczne”.
Choroby autoimmunologiczne – skąd się biorą?
Jeszcze do niedawna uważano, że układ immunologiczny traci orientację pod wpływem nieznanych czynników. Wówczas organizm rozpoznaje określone komórki czy tkanki jako niebezpieczne i zaczyna je zwalczać poprzez produkcję przeciwciał, co prowadzi do rozwoju choroby autoimmunizacyjnej. Obecnie naukowcy patrzą na ten problem trochę inaczej. Tak naprawdę układ immunologiczny nie myli się, ale atakuje własny organizm wtedy, kiedy potrzeba, czyli gdy dochodzi do przełamania tolerancji, tj. wówczas, gdy pojawia się nadmiar nieprawidłowych komórek. Co jest tego przyczyną, jeszcze do końca nie wiadomo. Jako wytłumaczenie powstawania i przebiegu tych patologii proponowane są różne hipotezy, których udowodnienie nie jest łatwe. Przypuszcza się, że winę za to ponoszą nasze geny, a o wzbudzanie odczynu autoimmunizacji podejrzewane są m.in. reakcje aktywacji bakteryjnymi lub wirusowymi antygenami, silny stres, a nawet długie przebywanie na słońcu.
Choroby autoimmunologiczne – długa lista
Do schorzeń z autoimmunizacją zalicza się obecnie ponad 70 różnych zaburzeń immunologicznych, na które cierpi już ok. 5% populacji krajów Zachodu. Cechą wspólną chorób autoimmunologicznych jest to, że pojawiają się nagle, bardzo często jeszcze przed 30. rokiem życia. Obok genetycznych, środowiskowych, a nawet geograficznych czynników ryzyka zachorowania na pierwsze miejsce wysuwa się fakt, że najczęściej pacjentem cierpiącym z powodu chorób autoimmunologicznych jest kobieta. Czynnik płci wydaje się dominujący np. w toczniu układowym (ang. systemic lupus erythematosus, SLE), przy przewadze kobiet 5:1 – 25:1, w odniesieniu do męskich pacjentów z SLE. Różnice w autoimmunizacji ze względu na płeć nie są do końca poznane. Istnieje kilka teorii tłumaczących to zjawisko.
Do najczęściej występujących chorób autoimmunologicznych można zaliczyć:
- choroby układowe tkanki łącznej: toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa, układowe zapalenie naczyń, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe, zespół Sjögrena
- nieswoiste zapalenia jelit: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna
- choroby tarczycy: choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa
- choroby wątroby: autoimmunizacyjne zapalenie wątroby, pierwotne zapalenie dróg żółciowych
- choroby nadnerczy: choroba Addisona
- choroby neurologiczne: miastenia, stwardnienie rozsiane
- choroby skóry: łuszczyca, łysienie plackowate, pęcherzyce, pemphigoid
- niedokrwistość Addisona-Biermera i inne
Choroby autoimmunologiczne – diagnostyka
Wartość diagnostyczną w schorzeniach autoimmunizacyjnych mają badania biochemiczne, serologiczne, bakteriologiczne i wirusologiczne. Główny filar diagnostyki stanowi wykrywanie w surowicy pacjenta obecności autoprzeciwciał, skierowanych przeciw strukturom i tkankom własnego ustroju. Diagnostyka schorzeń autoimmunizacyjnych należy do trudnych zagadnień nowoczesnej medycyny. Stąd bardzo wysoko ceniona jest rola specjalistycznych badań laboratoryjnych, do których należą testy immunofluorescencji pośredniej (ang. indirect immunofluorescence test, IIFT) oraz testy immunoenzymatyczne ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay). Metody serologiczne są bardzo pomocne lekarzom specjalistom, w tym reumatologom, nefrologom, dermatologom, hepatologom i neurologom, w postawieniu trafnej diagnozy i podjęciu odpowiednich kroków terapeutycznych.
Choroby autoimmunologiczne – profilaktyka
Negatywny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego mogą wywierać różne czynniki, w tym niewłaściwy sposób odżywiania, nadużywanie alkoholu, nadmierny stres czy palenie papierosów. Szczególnie niebezpieczne są toksyny zawarte w nikotynie, a także znaczące niedobory witamin, głównie A, C i E, oraz minerałów. Należy pamiętać, że wypoczęty i dobrze odżywiony organizm lepiej radzi sobie z infekcjami i autoagresją układu immunologicznego.
Jeżeli masz podejrzenie, że cierpisz na chorobę autoimmunizacyjną, zgłoś się do lekarza lub skorzystaj z wyszukiwarki laboratoriów na naszej stronie – znajdziesz tam placówkę, w której wykonasz badania w kierunku wybranej choroby.
Opracowano na podstawie: Wsparcie diagnostyczne w rozpoznawaniu schorzeń z autoimmunizacją, praca zbiorowa pod red. prof. dr. hab. n. med. J. Ząbka, Warszawa 2013.